سایه‌آنلاین؛ رئیس سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، رویکرد تحولی کتابخانه‌های آستان قدس رضوی را تبدیل‌شدن به یکی از معتبرترین پایگاه‌های استنادی در کشور و منطقه اعلام کرد. حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید جلال حسینی در نشست خبری هفته «کتاب، کتابخانه و کتابدار» که با هدف تشریح عملکرد واحدهای زیرمجموعه سازمان علمی،فرهنگی آستان قدس رضوی در عرصه کتاب و کتاب‌خوانی برگزار شد، گفت: «این سازمان درحال‌حاضر تعداد ۵۸ کتابخانه فعال در سطح کشور دارد و میزان فضاهای مطالعاتی آن نیز بیش از ۱۰۰هزارمترمربع است». حسینی تصریح کرد: «سالانه حدود هشت‌میلیون‌نفر از امکانات این سازمان استفاده می‌کنند و به‌طور‌میانگین حدود یک‌میلیون و ۵۰۰هزار کتاب امانت و حدود چهارمیلیون کتاب در فضای کتابخانه‌ها مطالعه می‌شود. همچنین برای دسترسی بیشتر مردم به کتاب، در سه‌سال‌اخیر حدود ۲۵۰هزار کتاب به‌عنوان منبع کمکی ۱۸۰ کتابخانه و مرکز علمی و آموزشی با اولویت مناطق محروم اهداء شده است».
بزرگ‌ترین آرشیو تاریخ شفاهی شهری در خاورمیانه
وی ادامه داد: «بزرگ‌ترین آرشیو تاریخ شفاهی شهری در خاورمیانه با ۲۰هزارساعت مصاحبه، دراختیارداشتن قدیمی‌ترین سند آرشیوی در ایران، کسب رتبه اول آرشیوهای مطبوعاتی در سطح کشور با دراختیارداشتن بیش از ۳۳هزار عنوان نشریه، بخشی از افتخارات سازمان کتابخانه‌های آستان قدس در عرصه ملی بوده و این سازمان تنها مرکز اسناد در کشور است که کلیه اسناد قابل‌ارائه در مخازن اصلی را به‌صورت دیجیتال نیز در‌معرض‌دید علاقه‌مندان قرار داده است». حجت‌الاسلام حسینی افزایش ذخایر و منابع مطالعاتی، تسهیل دسترسی محققان و پژوهشگران به آثار و منابع، توسعه خدمات کتابخانه دیجیتال برای پژوهشگران را به‌عنوان برخی از رویکردهای تحولی این سازمان در مسیر تحقق مرجعیت علمی برشمرد و افزود: «بهره‌برداری از مخازن جدید به‌مساحت نُه‌هزار‌مترمربع تا پایان سال ۱۴۰۰ اقدام دیگری‌ست که گستره خدمت‌رسانی فرهنگی به زائران و مجاوران را توسعه خواهد داد». وی تصریح کرد: «در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی تلاش شده با شبکه‌سازی، توسعه ارتباطات و همکاری‌های علمی، پژوهشی و فرهنگی را در سطح ملی و بین‌المللی رقم بزنیم؛ چراکه معتقدیم این تعاملات ملی و بین‌المللی یکی از راه‌های تأثیرگذاری فرهنگی در جهان است». رئیس سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی امضای ۲۰ تفاهم‌نامه ملی و پنج تفاهم‌نامه بین‌المللی را ازجمله تلاش‌های انجام‌شده دراین‌حوزه توسط سازمان کتابخانه‌های آستان قدس رضوی برشمرد. حجت‌الاسلام حسینی گفت: «باتوجه‌به تعطیل‌شدن کتابخانه‌ها در موج‌های شیوع کرونا، سازمان کتابخانه‌های آستان قدس در ابتکاری عملی، امانت الکترونیک منابع را ازطریق سامانه کتابخانه دیجیتال این آستان راه‌اندازی کرد که طی آن بیش از ۱۲هزار کتاب چاپی فارسی و عربی ازطریق این سیستم در دسترس عموم مردم قرار گرفت». وی همچنین دردسترس‌بودن ۱۴۰میلیون منبع دیجیتال ازطریق درگاه‌های مختلف دیجیتال، راه‌اندازی خدمات ارسال مقالات در شبکه‌های اجتماعی، راه‌اندازی پایگاه تخصصی امام رضا(ع) با بیش از نُه‌هزار منبع دیجیتال مطالعاتی، ایجاد بیش از ۳۰ پایگاه تخصصی در کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی، راه‌اندازی ۱۸ ایستگاه مطالعه نسخه خطی در مؤسسات و مراکز فرهنگی، اشتراک سازمانی کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی به بیش از ۲۰۰ مرکز علمی و تحقیقاتی را بخش دیگری از خدمات ارائه‌شده در بخش فضای مجازی برای مخاطبان برشمرد.
جذب پنج‌میلیون مخاطب در فضای مجازی
رئیس سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی آمار سالانه مراجعه‌کنندگان به کتابخانه‌های آستان قدس رضوی را هفت‌میلیون‌نفر برشمرد و گفت: «به‌طور‌طبیعی و با تعطیلی‌های گسترده کتابخانه‌ها در دوره کرونا، مراجعه حضوری مخاطبان کاهش قابل‌توجهی داشته اما به‌ازای‌آن، با توسعه خدمات مجازی، ارتباط و تعامل با جامعه هدف را حفظ کردیم و فعالیت‌های کتابخانه‌ای را در فضای مجازی با جذب بیش از پنج‌میلیون مخاطب توسعه دادیم».
توجه به خدمت فرهنگی در مناطق محروم و کم‌برخوردار کشور
وی از فعال‌کردن ۴۰ ایستگاه مطالعه دیجیتال در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی با اولویت مناطق محروم و کم‌برخوردار کشور، راه‌اندازی پایگاه نشریات دیجیتال آستان قدس رضوی با امکان دسترسی به بیش از ۶۰هزار‌نسخه دیجیتال مطبوعات قدیمی، همچنین ایجاد امکان دسترسی محلی به معتبرترین پایگاه‌های علمی جهان با بیش از یکصدمیلیون منبع دیجیتال، از دیگر خدمات فضای مجازی این سازمان بود که از آن‌ها نام برد. حجت‌الاسلام حسینی به ایجاد سامانه تعاملی پژوهشگران برای ارتباط، همکاری، پرسش و پاسخ و مبادله‌های علمی توسط کتابخانه دیجیتال این سازمان نیز اشاره داشت و افزود: «فعال‌کردن سامانه آگاهی‌رسان در حوزه مقالات علمی پژوهشی یکی‌دیگر از این خدمات بوده که با استفاده از آن سرفصل پژوهش‌های انجام‌شده در یک موضوع به پژوهشگران و علاقه‌مندان ارائه می‌شود».
شبانه‌روزی‌شدن خدمات تالار محققان از ابتدای سال ۱۴۰۰
حجت‌الاسلام حسینی در بخش دیگری از سخنان خود به سیاست‌های سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی درراستای توسعه و گسترش منابع و خدمات اشاره و اظهار کرد: «دراین‌راستا با شبانه‌روزی‌کردن خدمات تالار محققان از ماه‌های ابتدایی سال ۱۴۰۰، ضمن جلب رضایت پژوهشگران و محققان، زمینه استفاده حداکثری از ظرفیت و امکانات محققان و منابع کتابخانه مرکزی فراهم شده است. همچنین باتوجه‌به نیاز محققان و اعضای کتابخانه به امانت بیشتر منابع به‌ویژه در دوسال‌اخیر، طی دو مرحله در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ تعداد منابع امانتی افزایش یافته و اکنون اساتید و اعضای محقق می‌توانند به‌ترتیب ۱۸ و ۱۵ نسخه از منابع مختلف را در قالب امانت استفاده کنند». وی ادامه داد: «در کتابخانه گوهرشاد نیز با استفاده از مکانی جدید که دارای فضای مطالعاتی بیشتر است، محلی ویژه برای مطالعه بانوان درنظر گرفته شده است که بستر خدمات ما در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی را توسعه می‌دهد».
ایجاد کتابخانه تخصصی کودکان
حسینی بر اهمیت توجه به کودکان به‌عنوان گروه مهمی از مخاطبان کتاب هم تأکید و اظهار کرد: «دراین‌راستا در سازمان کتابخانه‌های آستان قدس رضوی، با ایجاد کتابخانه تخصصی کودک در مجتمع امام‌خمینی(ره) و ۱۶ کتابخانه و ایستگاه فعال کودک در کتابخانه‌های سازمان تلاش کرده‌ایم نیاز این گروه خاص را هم تأمین کنیم و درهمین‌راستا ۴۲هزار و ۵۰۰ نسخه کتاب کودک در مخزن چاپی سازمان دراختیار آن‌ها قرار دارد».
چاپ ۶۶میلیون‌نسخه کتاب توسط آستان قدس رضوی طی ۴۰سال
درادامه مدیرعامل انتشارات «به‌نشر» بااشاره‌به سابقه نشر در آستان قدس رضوی گفت: «چاپ و نشر در مجموعه آستان قدس رضوی ۹۵سال سابقه دارد و تنها طی دوره ۴۰ساله انقلاب اسلامی، ۶۶میلیون‌نسخه کتاب توسط بخش‌های مختلف این آستان مقدس به‌چاپ رسیده که نشان از اهمیت و جایگاه والای کتاب در آستان قدس رضوی دارد». حسین سعیدی در نشست خبری هفته «کتاب، کتابخانه و کتابدار» که با حضور مؤسسات و مجموعه‌های مرتبط با این‌حوزه در آستان قدس رضوی برگزار شد، افزود: «پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ۲۷ عنوان کتاب توسط آستان قدس رضوی منتشر شده بود و از سال ۵۷ تا ۹۹ این آمار به ۱۴هزار و ۸۵۰ کتاب رسیده است که نشان از توجه ویژه به موضوع کتاب و کتاب‌خوانی دارد». سعیدی سهم انتشارات «به‌نشر» از این آمار را هم شش‌هزار و ۱۷۲ عنوان کتاب در شمارگان ۲۶میلیون‌نسخه ذکر کرد.
بهره‌مندی سالانه ۳۰میلیون مخاطب از آثار «به‌نشر»
وی ادامه داد: «یکی از مزیت‌های نشر در آستان قدس رضوی، ایجاد زنجیره کامل از تولید محتوا تا توزیع و معرفی‌ست که این امتیاز در کمتر مجموعه‌ای مشاهده می‌شود». سعیدی افزود: «سالانه بیش از ۳۰میلیون مخاطب از آثار به‌نشر در فروشگاه‌های این مؤسسه بهره‌مند می‌شوند و باتوجه‌به مشکلاتی مانند کمبود و افزایش قیمت کاغذ، به نشر نه‌تنها در انجام مسئولیت خود عقب‌نشینی نکرده؛ بلکه روند رو‌به‌رشدی را هم تجربه کرده است». مدیرعامل به‌نشر اضافه کرد: «محور آثار این مؤسسه متمرکز بر موضوعاتی همچون معارف اسلامی و سبک زندگی اسلامی‌ست و درهمین‌راستا ۱۶۰ اثر در موضوع ارزش‌های نظام ولایی و گفتمان انقلاب اسلامی و ۲۰۰ اثر با محوریت سنت و سیره اهل‌بیت(ع) تاکنون به‌چاپ رسیده است». وی بیان کرد: «یکی از محورهای فعالیت‌های به‌نشر روی‌آوردن به قالب‌های جوان‌پسند در حوزه داستان است که دراین‌حوزه تاکنون موضوعات معارفی، دینی و اخلاقی را در قالب داستان و رمان‌های طولانی به مخاطبان عرضه کرده است که با استقبال بالای مخاطبان مواجه شده است».
پرداختن به ادبیات دینی با هدف جریان‌سازی در سطح کشور
سعیدی پرداختن به موضوع ادبیات دینی با دو هدف اصلی گسترش و تعمیق معارف دینی در بین نسل جوان و جریان‌سازی در سطح کشور را از رویکردهای جدید این مؤسسه دانست و گفت: «چالش‌های این‌عرصه شناسایی شده است و اقداماتی نیز درهمین‌راستا درحال‌اجراست». وی ایجاد شبکه پدیدآورندگان کتاب در حوزه مباحث دینی، برگزارش نشست‌های مسئله‌کاوی، انتشار گاهنامه تخصصی ادبیات، تربیت مدرسان و نویسندگان را برخی از اقدامات درراستای گسترش و تعمیق معارف دینی در بین نسل جوان جامعه برشمرد.
حضور فعال در عرصه نشر الکترونیک و ارائه کتاب‌های صوتی
وی درادامه به رویکردهای تحولی در سال‌های اخیر اشاره کرد و حضور فعال در حوزه نشر الکترونیک، تولید اپلیکیشن کتاب‌خوان و ارائه کتاب‌های صوتی، توسعه فعالیت در حوزه بین‌الملل، انتشار ۸۶ کتاب کودک و نوجوان به زبان‌های مختلف را ازجمله این فعالیت‌های برشمرد. به‌گفته سعیدی، این رویکردها ازجمله دلایل مهمی بوده که سبب شده است انتشارات «به‌نشر» هفت عنوان ناشر برتر را کسب کند. سعیدی به مشکلات حوزه نشر هم اشاره و تصریح کرد: «موضوع افزایش قیمت تمام‌شده کاغذ و تعطیلی برخی از کارخانه‌های تولید کاغذ، عدم‌حمایت از کتاب‌فروشی‌ها، بی‌توجهی به مالکیت معنوی و فکری آثار و تولید آثار بی‌کیفیت از دغدغه‌ها و نگرانی‌های فعالان این‌حوزه است». وی برخی مطالبات اهالی نشر را هم برشمرد و گفت: «تشویق مؤلفان و تکریم نویسندگان، رسیدگی به مسئله قاچاق کتاب، شفاف‌بودن قانون کپی‌رایت، توجه به نشر بین‌المللی و همچنین ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی با همکاری صداوسیما از مطالبات ما در حوزه چاپ و نشر آثار است». وی همچنین به فعالیت‌های این مؤسسه در هفته کتاب اشاره کرد و گفت: «شعار امسال وزارت ارشاد در هفته کتاب «جای خالی را با کتاب پر کنیم» است که سعی کرده‌ایم به این شعار تحقق ببخشیم». وی غنی‌کردن محتوایی فروشگاه‌های به‌نشر، رونمایی از آثار ۱۶تَن از بزرگان حوزه کتاب، رونمایی از گنجینه صوتی، اهدای کتاب به بانوان زندانی و همچنین رونمایی از مجموعه سه‌جلدی «قصه فاطمیون» را از دیگر برنامه‌های این مؤسسه در هفته کتاب اعلام کرد.
یاسر وطن‌پور ازغندی
