سایه‌آنلاین؛ به‌گفته «کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد» (UNHCR)؛ تا پایان ۲۰۲۲، تعداد پناهندگان در سراسر جهان به ۳۵٫۳میلیون‌نفر رسید که نسبت به سال قبل‌ازآن بیش از هشت‌میلیون‌نفر افزایش داشته. بیش از نیمی (۵۲درصد) از کل پناه‌جویان، فقط از سه کشور آمده‌اند: «سوریه» (۶٫۵میلیون)، اوکراین (۵٫۷میلیون) و افغانستان (۵٫۷میلیون). طبق قوانین بین‌المللی؛ «پناهندگان» افرادی هستند که برای فرار از آزارواذیت یا تهدید جدی برای زندگی، تمامیت جسمانی یا آزادی خود؛ مجبور به ترک کشورهایشان می‌شوند. «سازمان ملل» برای افزایش آگاهی درمورد وضعیت پناهندگان در سراسر جهان، هرسال ۲۰ ژوئن را به‌عنوان «روز جهانی پناهندگان» نام‌گذاری کرد. در سال ۱۹۵۱، «سازمان ملل متحد» کنوانسیون پناهندگان را برای حمایت از حقوق پناهندگان در اروپا پس از جنگ جهانی دوم ایجاد کرد و در سال ۱۹۶۷، این کنوانسیون برای رسیدگی به آوارگی در سایر نقاط جهان گسترش یافت. رسانه Al Jazeera گزارشی را دراین‌باره در ۲۰ ژوئن ۲۰۲۳ منتشر کرده است.
تعداد پناهندگان در دهه گذشته؛ از ۱۵میلیون‌نفر در سال ۲۰۱۱، بیش از دوبرابر شده است. زمانی‌که «کنوانسیون پناهندگان» متولد شد، ۲٫۱میلیون پناهنده وجود داشت. وضعیت اسفبار فلسطینیان، طولانی‌ترین آوارگیِ مداوم بوده و تنها در بازه سال‌های ۱۹۴۷ تا ۱۹۴۹، حداقل ۷۵۰هزار فلسطینی توسط نیروهای «رژیم صهیونیستی» اخراج شدند؛ فاجعه‌ای که فلسطینیان آن‌را «نکبت» می‌نامند. «خلیل سرسور» (یک پناهنده فلسطینی) می‌گوید: «کم‌سن‌وسال بودم که آن فاجعه رخ داد؛ شاید روزی به یافا برگردم. شاید نوه‌هایم یا فرزندانم برگردند. قطعاً برمی‌گردیم؛ اما کِی و چگونه، فقط خدا می‌داند». اشاره او به «یافا»؛ از بزرگ‌ترین شهرهای عرب فلسطینی‌ست که با بعد از اشغال توسط رژیم صهیونیستی، اکثریت جمعیتش اخراج و آواره شد. این‌شهر، از ۱۹۵۰ تاکنون، در حوزه استحفاظیِ شهرداری «تل‌آویو-یافا» واقع است. در سال ۱۹۸۰، تعداد پناهندگان ثبت‌شده توسط «سازمان ملل»، برای اولین‌بار از ۱۰میلیون‌نفر گذشت. جنگ در «افغانستان» و «اتیوپی» درطول دهه ۱۹۸۰، باعث شد تعداد پناهندگان تا سال ۱۹۹۰ دوبرابر شود و به ۲۰میلیون‌نفر برسد. تعداد پناهندگان طی دودهه‌آینده نسبتاً ثابت باقی ماند؛ بااین‌حال، حمله «ایالات‌متحده» به «افغانستان» در سال ۲۰۰۱؛ و به «عراق» در سال ۲۰۰۳، همراه با جنگ‌های داخلی در «سودان جنوبی» و «سوریه»، منجر به افزایش تعداد پناه‌جویان تا پایان سال ۲۰۲۱، به بیش از ۳۰میلیون‌نفر شد. جنگ در «اوکراین» نیز منجر به سریع‌ترین رشد بحران پناه‌جویان از زمان جنگ جهانی دوم به‌بعد؛ با ۵٫۷میلیون‌نفر (اوکراینی) در کمتر از یک‌سال شد. درمقایسه باید بدانید: درمورد «سوریه»، چهارسال طول کشید تا به همان سطح آوارگی برسد! البته «شش‌میلیونِ» دیگر نیز داخل «اوکراین» آواره شده‌اند. «کاترینا میاکوتیکوا» (۳۴ ساله؛ از کی‌یف) چندروز پس از شروع جنگ، به «لهستان» گریخت و اکنون در غربِ «لندن» زندگی می‌کند. «ترکیه» درحال‌حاضر میزبان بزرگ‌ترین جمعیت پناهنده در جهان است و نزدیک به ۳٫۶میلیون‌نفر در آنجا به‌دنبال سرپناه‌اند. «ایران» نیز با ۳٫۴میلیون‌نفر، دومین میزبان پناه‌جویان است و پس‌ازآن، «اردن» با سه‌میلیون پناه‌جو قرار دارد. از کلِ تعداد پناهندگان و افرادِ نیازمند به حمایت بین‌المللی، ۷۶درصد توسط جوامع کم‌درآمد و متوسط پذیرفته؛ و ۷۰درصدِ مجموع آوارگان نیز به کشورهای همسایه پناهنده شده‌اند. «لفاظیِ غالب» هنوز این‌است‌که همه پناهندگان به کشورهای ثروتمند می‌روند که درواقع، «اشتباه» است. «فیلیپو گراندی» (کمیسر عالی سازمان ملل در امور پناهندگان) می‌گوید: «اتفاقاً ماجرا کاملاً برعکس است!» طبق گزارش «سازمان ملل» و نسبت به جمعیت ملی؛ «آروبا» (یک‌نفر از شش‌نفر) و «لبنان» (یک‌نفر از هفت‌نفر) میزبان بیشترین‌تعداد پناه‌جویان و سایر افرادی هستند که نیاز به حمایت جهانی دارند. پس‌ازآن‌ها، «کوراسائو» (۱ از ۱۴) «اردن» (۱ در ۱۶) و «مونته‌نگرو» (۱ در ۱۹) قرار دارند. بادرنظرگرفتن ثبت‌نام ۴۸۷۳۰۰ پناهنده فلسطینی در «لبنان» و همچنین ۲٫۴میلیون‌نفرشان در «اردن» در UNRWA (آژانس امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک)؛ این نسبت در دو کشور یادشده به «یک‌نفر از هر چهارنفر» افزایش می‌یابد. در ماه فوریه ۲۰۲۳، «ترکیه» و «سوریه» متحمل دو زمین‌لرزه ویرانگر شدند که منجر به جابجایی داخلیِ بیشتر پناهندگانی شد که از «سوریه» و کشورهای همسایه گریخته بودند. طبق برآوردهای دولتِ آنجا؛ بیش از ۱٫۷میلیون آواره سوری در ۱۰ استان جنوبیِ «ترکیه» که دراثر زلزله ویران شده بودند، زندگی می‌کردند. علاوه‌بر ۳۵میلیون پناهنده؛ حدودِ ۷۵میلیون‌نفرِ دیگر نیز مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند؛ ازجمله:
۶۲٫۵میلیون آواره داخلی
۵٫۴میلیون پناه‌جو
۵٫۲میلیون‌نفر نیازمند به حمایت بین‌المللی
تعداد کل آوارگان اجباری در سراسر جهان ازآن‌زمان به‌حداقل ۱۱۰میلیون‌نفر رسیده که بیشتر به‌دلیل درگیری‌های هشت‌هفته‌ایِ «سودان» است. برای درک بهتر ارقام باید بگوییم: چنانچه آوارگان اجباری، کشوری را تشکیل می‌دادند، چهاردهمین کشور پرجمعیت جهان ایجاد می‌شد!
مصطفی رفعت
