سایه‌آنلاین؛ مقامات «لیبی»، تحقیقاتی را درباره فروریختن دو سَد که باعث وقوعِ سیل ویرانگر در یکی از شهرهای ساحلیِ این‌کشور شد، آغاز کرده‌اند. «الصدیق الصور» (دادستان کل لیبی) گفته است که دادستان‌ها در‌مورد فروریختن سدهایی که در دهه ۱۹۷۰ ساخته شده‌اند و نیز تخصیص بودجه تعمیر و نگهداری تحقیق خواهند کرد. او گفت که دادستان‌ها از مقامات محلیِ فعلی و دولت‌های قبلی تحقیق خواهند کرد. وی دیروز در یک کنفرانس خبری گفت: «به شهروندان اطمینان می‌دهم هر‌کس مرتکب اشتباه یا سهل‌انگاری شده، قطعاً دادستان‌ها اقداماتی قاطع را انجام می‌دهند، پرونده جنایی تشکیل می‌دهند و او را محاکمه خواهند کرد». گروه‌های امدادی نسبت به خطر فزاینده ناشی از گسترش بیماری که می‌تواند بحران انسانی را در منطقه سیل‌زده و متعاقباً مناطق دیگر تشدید کند، هشدار داده‌اند؛ و این خبره درحالی منتشر شده که امیدها برای یافتن بازماندگانِ بیشتر، چندروز پس از این سیل مرگبار، کم‌رنگ می‌شود …
جنازه‌ها همه‌جا هستند؛ مدفون زیر پوسته‌های پر از گِلِ خانه‌های ویران‌شده، میانِ پل‌های شکسته و جاده‌های فرونشست‌کرده؛ و در دریای پر از زباله، ده‌ها و شاید صدها؛ حتی هزاران جسد، شناورند … گزارش ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۳ روزنامه The South China Morning Post درباره وضعیت اسفناک «لیبی» چندروز پس از وقوع سیلی ویرانگر، این‌گونه آغاز می‌شود و چنین ادامه می‌یابد: بعد از وقوع طوفان قدرتمندی که ساحل «لیبی» را درنوردید و سیلِ ناشی از شکستِ دو سَد، بخشی از شهر «دِرنه» را ویران کرد، مقامات اگرچه به‌طور قابل‌توجهی بر زندگی زنده‌ها و رقابت برای یافتن و تخلیه بازماندگان تمرکز کرده‌اند؛ اما چالش مردگان را نیز پیش‌رو دارند و باید قربانیان فزاینده را جمع‌آوری و دفن کنند؛ قبل‌ازاینکه اجساد، از «دِرنه» یک «بستر آلوده عظیم» بسازند. «احمد زویتِن» (نماینده سازمان جهانی بهداشت در لیبی) در چهارمین‌روزِ پس از سیل، هشدار داد: «اجساد، شروع به تجزیه خواهند کرد و این، یک فاجعه زیست‌محیطی خواهد بود!» تخمین‌ها از تلفات، بسیارمتفاوت بوده و تعداد زیادی از ساکنان «دِرنه»، خانه‌ها و اموال خود را از دست داده‌اند. سایت Al Jazeera در آخرین گزارشِ خود (تا زمان نگارش این مطلب) به‌استناد «هلال‌احمر لیبی»؛ تعداد کشته‌شدگان در شهر ساحلی «دِرنه» را ۱۱۳۰۰نفر اعلام کرده بود؛ درحالیکه «ماری الدرسه» (دبیرکل این‌گروه امدادی) به «آسوشیتدپرس» گفته بود که ۱۰۱۰۰نفرِ دیگر نیز دراین‌شهر ناپدید شده‌اند! مقامات بهداشتی، پیش‌ازاین تعداد قربانیان «دِرنه» را ۵۵۰۰نفر اعلام کرده بودند. این طوفان همچنین حدود ۱۷۰نفر را در سایر نقاط کشور کشته است (احتمالاً تاکنون افزایش نیز داشته است). این نگرانی وجود دارد که با پایان‌یافتنِ تلاش‌ها برای نجات؛ و تمرکز بیشتر بر بهبودی، تعداد قربانیان به ۲۰۰۰۰نفر برسد. این فاجعه را طوفانِ مدیترانه‌ایِ «دانیل» رقم زد که باعث شد بیش از ۴۰سانتی‌متر باران طیِ تنها ۲۴ساعت در سواحل شمال‌شرقی «لیبی» ببارد؛ منطقه‌ای که معمولاً درطول سپتامبر، حدود ۱۵میلی‌متر بارندگی را شاهد است! سیل، دو سَد در بالادست «دِرنه» را فراگرفت و حدود ۳۰میلیون‌مترمکعب آب از «وادی دِرنه» (دره‌ای که شهر را دو نیم می‌کند)، رها و حداقل سه محله را از روی نقشه پاک کرد! گروه‌های امدادونجات درحال‌تلاش برای یافتن افرادی‌اند که شاید در ویرانه‌ها گیر افتاده باشند. «عبدالمنعم الغیثی» (شهردار دِرنه) طیِ گفت‌وگویی با «رویترز» گفته است که شهر ویران‌شده او که ۱۰۰هزارنفر جمعیت دارد، به «تیم‌های متخصص در بازیابیِ اجساد» نیز نیاز دارد که هم خشکی و هم دریا را آکنده‌اند. او گفت: «می‌ترسم که به‌دلیل وجود تعداد زیادی اجساد زیر آوار و در آب، شهر به یک بیماری همه‌گیر مبتلا شود». بازیابیِ اجساد در کشوری که بین دو دولت رقیب (یکی در شرق و دیگری در غرب) و زیرساخت‌هایی که با بیش از یک‌دهه از آسیب‌های ناشی از جنگ قبلی هنوز سرپا نشده، چالشی بزرگ است. «عبدالقادر صالح»؛ از اعضای «کمیسیون پیشاهنگان دختر و پسر دِرنه» تأکید کرد: «ساده بگویم که ما هیچ‌گونه امکانات مناسبی نداریم. حتی ماسک و دستکش نیز به‌اندازه‌کافی نداریم. اجسادی را یافته‌ایم؛ اما به آن‌ها دسترسی نداریم. ما به بولدوزر، ماشین‌آلات و حتی بیل نیاز داریم». چندین کشور؛ ازجمله مصر، ترکیه، اردن، تونس، الجزایر، امارات و فرانسه، تیم‌های نجات اعزام کرده‌اند. آلمان، فنلاند و رومانی نیز کمک‌هایی ارسال کرده‌اند. در دریا، تیم‌هایی از غواصان و واحدهایی از «ارتش خودخوانده لیبی» (گروه مسلحی که به‌عنوان نیروی مسلح دولت شرقی مستقر در بنغازی عمل می‌کند) برای بازیابیِ اجساد از «دریای مدیترانه» در نزدیکی «دِرنه» تلاش کرده‌اند. «احمد الهادال» (روزنامه‌نگار لیبیایی) خبر داد: «تصور می‌شود که بسیاری‌ازآن‌ها توسط جریانِ طبیعیِ آب، به ساحل رانده شوند؛ مثلاً گزارش‌هایی دریافت کردم که اجسادی را در Qardabah یافته‌اند؛ یعنی در جایی بیش از ۹۵کیلومتریِ جنوب‌شرقی دِرنه!» یک تحلیلگر سیاسیِ مستقر در «بنغازی» به‌نامِ «محمد الجار» نیز گفته است: «درشرایطی‌که بیمارستان‌های دِرنه به‌خاطر این فاجعه تماماً ناکارآمد شده‌اند، خدمه اورژانس، ابتدا همه اجساد را در کلینیکی با هدف نگهداریِ آن‌ها برای خانواده‌ها جهتِ شناسایی و صدور گواهی فوت گذاشتند؛ اما متوجه شدند اجساد درحال‌تجزیه‌اند؛ بنابراین، اکنون فقط برای شناسایی عکس می‌گیرند و بعد، آن‌ها را در گورهای دسته‌جمعی می‌گذارند. همچنان، اجسادی اینجاوآنجا یافت می‌شوند؛ بوی مرگ همه‌جا را می‌پیچد». سخنگوی اورژانس و خدمات اضطراری دولت غربی مستقر در «طرابلس» که به بخش شرقی پیشنهاد کمک کرده نیز گفت که جریان مرگ، بی‌وقفه است. «اسامه علی» باتوضیح‌اینکه چرا مقامات مجبور شدند به گورهای دسته‌جمعی متوسل شوند، گفت: «مثلاً در یک سایت، ۵۰۰ جسد را باید سروسامان می‌دادیم!» طبق گفته «زویتِن»؛ آن دفن‌های اولیه نیز تحت‌تأثیر کمبود منابع «لیبی» قرار داشتند. وی افزود: «یک هواپیمای WHO حامل ۳۲تُن تجهیزات پزشکی؛ ازجمله کیسه‌های جسد از مرکز این سازمان در دُبی به لیبی رسید». یکی از پزشکانِ بزرگ‌ترین بیمارستان در نزدیکیِ «دِرنه»، بااشاره‌به کفن‌هایی که مسلمانان برای دفن استفاده می‌کنند، گفت: «کمبود به‌حدی رسیده است که ما حتی کفنِ کافی نداریم. نمی‌توانستیم برخی از جسدها را بشوییم و بپیچانیم؛ زیرا خیلی تجزیه شده بودند. برخی‌دیگر را نیز نتوانستیم از شدتِ آماس تشخیص دهیم و البته بسیاری‌ازآن‌ها در سیل، مُثله شده‌اند». ازآنجا‌‌که بخش قابل‌توجهی از زمین «دِرنه» دچارِ آب‌گرفتگی‌ست؛ مقامات، محل دفن را در گورستان‌های خارج از شهر تعیین کردند. به‌گفته پزشکی به‌نامِ «نجیب طرهونی»؛ ظرفیت آن‌ها نیز پُر شده و مقامات، مجبور به یافتن مناطق جدید شده‌اند! «الجار» گفته است؛ طنز وحشتناک وضعیت این است: علیرغم سیلابی که دِرنه را نابود کرده؛ آب تمیز در شهر وجود ندارد! سیل، باعث ازبین‌رفتنِ سیستم فاضلاب شده؛ و پراکندگیِ اجسادِ هنوزیافت‌نشده، ترس از آلوده‌شدن آب آشامیدنی را درپی داشته است؛ مقامات علاوه‌بر اجساد آدم‌ها؛ باید این محدوده وسیع را از لاشه حیوانات نیز پاک‌سازی کنند. «طرهونی» تأکید کرد: «سؤال بزرگ‌تر این‌است‌که آیا دِرنه دوباره قابل‌سکونت خواهد شد؟ مردم، شغل خود را از دست داده‌اند، خانه‌هایشان ویران شده؛ و شهر، با مشکل بزرگ بهداشتی، تأمین آب و غذا، نبود بیمارستان و امکانات مواجه است. این دیگر، شهری قابل‌زندگیِ نیست!» ازیک‌نظر می‌توان گفت که سیل اخیر، آسیب‌پذیری‌ها را دراین‌کشورِ نفت‌خیز که از زمان قیام سال ۲۰۱۱ که منجر به سرنگونیِ دیکتاتور دیرینه «معمر قذافی» شد، نمایان ساخت. یکی از مجروحان درباره این‌ماجرا گفت: «چندثانیه بیشتر طول نکشید تا سطح آب ناگهان بالا برود. همان‌طور‌که از پله‌ها بالا می‌‌رفتیم، آب نیز با ما بالا آمد؛ تااینکه به طبقه چهارم رسیدیم! می‌توانستیم فریادها را بشنویم. از پنجره، ماشین‌ها و اجساد را دیدم که توسط آب شناور شده بودند. کلاً یک‌ساعت یا یک‌ساعت‌ونیم به‌طول انجامید؛ اما ما احساس کردیم که یک‌سال شده است!» سخنگوی «وزارت کشور لیبی» (طارق الخراز) گفته است: «فاجعه، عظیم بوده و دسترسی به بسیاری از مناطق، امکان‌پذیر نیست. بسیاری از مناطق، متحمل خسارت کامل شده‌اند. طوفان، تعداد زیادی را نیز در دیگر مناطق شرق لیبی؛ ازجمله شهرهای بیضا، سوسه، ام رزاز و مرج کشته است». رئیس هیئتِ «کمیته بین‌المللی صلیب سرخ لیبی» (ICRC) ادعا کرده که تعداد نامشخصی ممکن است در زیر ریزش‌های گل و آوار؛ ازجمله ماشین‌های واژگون‌شده و تکه‌های بتن که تا چهارمتر ارتفاع دارند، مدفون شده باشند. «یان فریدز» گفت: «امدادگران برای آوردن تجهیزات سنگین، به‌سختی تلاش کرده‌اند؛ زیرا سیل، راه‌های منتهی به منطقه را شُسته یا مسدود کرده است. طبق اعلام رسانه‌ها؛ موجی به‌ارتفاع هفت‌متر، ساختمان‌ها را از بین بُرد و زیرساخت‌ها را به قعرِ دریا کشاند». یک افسر پزشکی امنیتِ زیستی از «سازمان جهانی بهداشت» به‌نامِ «کازونوبو کوجیما» و دیگرانی از سایر گروه‌های امدادی، از مقامات لیبی خواسته‌اند که از دفنِ قربانیانِ سیل، در گورهای دسته‌جمعی خودداری کنند؛ درحالیکه امکانات واقعاً محدود است؛ دسترسی‌ها به «دِرنه» همچنان به‌شدت با مشکل مواجه است؛ زیرا جاده‌ها و پل‌ها ویران شده‌اند و خطوط برق و تلفن در مناطق وسیعی قطع شده است. درباره جغرافیایی صحبت می‌کنیم که در آن اکنون، حداقل ۳۰هزارنفر بی‌خانمان هستند. این‌ها درحالی‌ست‌که «پتری تالاس» (رئیس سازمان جهانی هواشناسی سازمان ملل) گفته است اگر سیستم‌های هشدار اولیه و مدیریت اضطراری به‌درستی دراین‌کشورِ آسیب‌دیده از جنگ، کار می‌کردند؛ احتمالاً جلوی بسیاری از مرگ‌ها گرفته می‌شد. او ادعا کرد: «با هماهنگیِ بهتر، آن‌ها می‌توانستند هشدارها را صادر؛ و نیروهای مدیریت اورژانس می‌توانستند منطقه را تخلیه کنند؛ این‌گونه حتماً از تلفات انسانیِ بیشتر، جلوگیری می‌شد». در همان ابتدایِ امر، «احمد مدرود» (معاون شهردار درنه) به «الجزیره» گفته بود که سدها، از سال ۲۰۰۲ به‌درستی نگهداری نشده‌اند. «انس آل گوماتی»؛ مؤسس و مدیر «بنیاد صادق» (مستقر در طرابلس)، مقامات شرقی را به‌خاطر بی‌توجهی به زیرساخت‌هایِ حیاتی و نگهداریِ شهر، سرزنش کرد. او گفت: «فساد و سوءمدیریت مالی، علت زیرساخت‌های ناکارآمدی‌ست که برای چندین‌دهه لیبی را گرفتار کرده است».
مصطفی رفعت
