جان وارناک؛ دانشمندی که دست‌کاری تصاویر را ممکن ساخت!

سایه‌‌آنلاین؛ «جان وارناک» در سن ۸۲‌سالگی درگذشت. احتمالاً اکثر مردم او را به‌‌نام نمی‌شناسند؛ اما اگر امروز از «مک» استفاده می‌کنید، باید از او قدردان باشید؛ زیرا به‌لطف زبان برنامه‌نویسیِ «پست اسکریپتِ» او برای «مکینتاش»؛ زمانی‌که «اپل» محکوم‌به‌فنا بود، سنگ‌بنای توسعه دسکتاپ دهه ۱۹۸۰ شکوفا شد. او شرکت کوچکی به‌نام Adobe را راه انداخت، «ایلاستریتور» را توسعه داد و فرمت فایل PDF را ایجاد کرد. بی‌شک، «وارناک» همراه با شریکش؛ «چارلز گسچه»، اثری پاک‌نشدنی در فناوری برجای گذاشته و انقلابی در نحوه ارتباط، طراحی و به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات ایجاد کرد. گزارش ۲۰ اوت ۲۰۲۳ وب‌سایت The Verge اعلام کرد که «دکتر وارناک» درگذشت. او شرکت نرم‌افزاری Adobe را با شریکِ خود (دکتر گسچه؛ ۱۹۳۹-۲۰۲۱) در سال ۱۹۸۲ ایجاد کرد. همسرش؛ «ماروا» لوگوی اصلی شرکت را طراحی کرد و اولین برنامه آن‌ها، نرم‌افزار زبان توصیف صفحه PostScript دوسال‌بعدش وارد بازار شد. «وارناک» تا سال ۲۰۰۰ عمدتاً به‌عنوان مدیر‌عامل شرکت فعالیت می‌کرد و تا سال ۲۰۱۷ نیز به‌همراه «گسچه» رئیس هیئت‌مدیره بود و بعد، در هیئت‌مدیره شرکت باقی ماند. «شانتانو ناراین»؛ مدیرعامل «ادوبی» در ایمیلی به کارمندان شرکت نوشت: «وارناک، یکی از بزرگ‌ترین مخترعانِ نسل ما بود که تأثیری قابل‌توجه بر نحوه ارتباط ما در کلمات، تصاویر و ویدئوها داشت. تعاملم با او در ۲۵‌سال‌گذشته نقطه برجسته زندگی حرفه‌ای من بوده است». شرکت Adobe به‌طور گسترده‌ای با Adobe Acrobat و Adobe Photoshop در‌ارتباط است؛ اما مجموعه گسترده‌ای از برنامه‌های کاربردیِ اصلی را در صنایع مختلف حفظ کرده. طیِ دوران تصدیِ «وارناک» به‌عنوان مدیر‌عامل شرکت، «ادوبی» نرم‌افزار استاندارد صنعتی را برای تجارت، طراحی گرافیک، عکاسی، ویرایش ویدئو، ضبط صدا و … ایجاد کرد.

«جان ادوارد وارناک» در ششم اکتبر سال ۱۹۴۰ در «سالت‌لیک‌سیتی» (یوتا) به‌دنیا آمد. سفر او برای تبدیل‌شدن به یک دانشمند فناوری؛ با ناکامی در ریاضیات در کلاس نهم آغاز شد! او بعداً به «دانشگاه یوتا» رفت و در آنجا مدارک لیسانس در رشته ریاضیات، دکترا در رشته فلسفه و مهندسی برق و علوم کامپیوتر گرفت. همچنین مدرکی افتخاری از «مؤسسه فیلم آمریکا» (AFI) دریافت کرد و مدت‌ها عضو یکی از قدیمی‌ترین انجمن‌های برادری آمریکای شمالی تحت‌عنوان Beta Theta Pi بود. او در پایان‌نامه دکترایش (در سال ۱۹۶۹) «الگوریتم وارناک» را برای تعیین سطح پنهان در گرافیک کامپیوتری ارائه داد. «وارناک» درواقع بااین‌ارائه، کوتاه‌ترین پایان‌نامه دکترا در تاریخ «دانشگاه یوتا» را نیز به‌نام خویش ثبت کرد! «الگوریتم وارناک»، رایانه‌ها را قادر می‌سازد تا اجسام جامد را در‌زمانی‌که اکثر رندرهای رایانه‌ای فقط نقشه‌های خطی بودند، ارائه دهند. یافته او، در سال ۱۹۷۰ روی جلد مجله Scientific American به‌همراهِ مقاله مکملی از «ایوان سادرلند» (دانشمند علوم رایانه و پیشگام اینترنت و گرافیک رایانه) منتشر شد. در سال ۱۹۷۶، زمانی‌که «وارناک» در Evans & Sutherland (شرکت گرافیک کامپیوتری مستقر در سالت‌لیک‌سیتی) کار می‌کرد، مفاهیم زبان برنامه‌نویسیِ «پُست‌اسکریپت» شکل گرفت. او قبل از تأسیس Adobe با «دان پوتمن» و «چارلز گسچه»، در Xerox Parc فعالیت می‌کرد که بخشِ تحقیق و توسعه شرکت «زیراکس» بود. او که از سال ۱۹۷۸ در آنجا مشغول‌به‌کار شده بود، نتوانست که مدیریت آنجا را در‌مورد رویکرد تجاری‌سازی زبان گرافیکی InterPress برای کنترل چاپ، متقاعد کند؛ ازاین‌رو، همراه با دو فرد یادشده، «زیراکس» را ترک کرد تا Adobe را در سال ۱۹۸۲ راه‌اندازی کنند. در شرکت خودشان، درابتدا یک فناوری مشابه به‌نامِ PostScript را توسعه دادند که در سال ۱۹۸۵ برای بهبود عملکردِ یک چاپگر لیزری از برند «اپل» به‌نام LaserWriter عرضه شد. در اواخر سال ۱۹۸۶ بود که «وارناک» خبر مهمش را اعلام کرد؛ ابداعِ یک ویرایشگر گرافیک بُرداری که برای طراحی در کامپیوتر به‌کار می‌رفت: Illustrator که از خطوط و منحنی‌های «بِزیه» (گونه‌ای منحنیِ پارامتری مورداستفاده در گرافیک رایانه‌ای و صنایع مربوط‌به‌آن) برای حلق و ارائه تصاویر استفاده می‌کرد. البته او در‌ابتدا آن‌را برای خودکارسازیِ بسیاری از کارهای دستی که همسرش استفاده می‌کرد، خلق داد. سرانجام، این نرم‌افزار، در اوایل ۱۹۸۷ منتشر شد. چندسالی گذشت؛ تااینکه در بهار ۱۹۹۱، او سیستم Camelot را معرفی کرد که به «فرمت فایل قابل‌حمل» (PDF) تبدیل شد. هدف Camelot این‌بود‌که به‌‌شکلی مؤثر، اسناد را از هر برنامه‌ای ضبط؛ نسخه‌های الکترونیکیِ این اسناد را به هرجا ارسال؛ و این اسناد را روی هر ماشینی، مشاهده و چاپ کند. «وارناک» دراین‌باره گفته بود: «تصور کنید نمایشگر IPS، به قابلیت جست‌وجوی متن نیز مجهز باشد. این‌گونه، کاربر می‌تواند تمام اسنادی را که حاوی یک کلمه یا عبارت خاص هستند، بیابد و بعد، آن کلمه یا عبارت را در متنِ سند مشاهده کند. این‌گونه مثلاً کل کتابخانه‌ها را می‌توان به‌صورت الکترونیکی بایگانی کرد!» فناوری «پست‌اسکریپت» Adobe، چاپ متن و تصاویر از رایانه را آسان‌تر ساخت و در دهه ۱۹۸۰ رسانه‌ها و انتشارات را متحول کرد. در سال ۲۰۰۳، «وارناک» و همسرش ۲۰۰هزار سهم Adobe Systems (به‌ارزش بیش از ۵٫۷‌میلیون‌دلار) را به‌عنوان هدیه اصلی برای ایجاد یک ساختمان مهندسی جدید به «دانشگاه یوتا» اهدا کردند. این بنا، در سال ۲۰۰۷ تکمیل شد و اکنون، مؤسسه محاسبات و تصویربرداری علمی و رئیس دانشکده مهندسی «دانشگاه یوتا» را در خود جا داده است. «وارناک» دارای هفت اختراع بود و علاوه‌بر Adobe Systems؛ عضو هیئت‌مدیره کتابخانه دیجیتال آنلاین ebrary (با بیش از ۱۰۰هزار‌عنوان کتاب الکترونیکی علمی را در سال ۲۰۱۴)، انتشارات آمریکایی Knight-Ridder، کمپانیِ اینترنتی خدماتیِ MongoNet، شرکت خدمات کامپیوتری آمریکاییِ‌ Netscape؛ فعال در‌زمینه ارائه مجموعه نرم‌افزارهای اینترنتی، مرورگر وب، پورتال‌های وب و خدمات اینترنتی، وبگاه خبریِ Salon در حوزه سیاست و هنر نیز بود. «وارناک» همچنین رئیس قبلی «موزه فناوری نوآوری» (The Tech؛ سن‌خوزه) بود. سرگرمی‌های او شامل عکاسی، اسکی، توسعه وب، نقاشی، پیاده‌روی، نگه‌داری از کتبِ علمی کمیاب؛ و اشیاء تاریخی بومیان آمریکا بود. «وارناک» و همسرش، از حامیان جدی و پرقدرتِ آموزش عالی بودند؛ و از سه کرسی اعطایی ریاست‌جمهوری در علوم کامپیوتر، ریاضیات و هنرهای زیبا در «دانشگاه یوتا» و نیز یک کرسی وقفی در تحقیقات پزشکی در «دانشگاه استنفورد» حمایت کرده‌اند. آن‌ها در منطقه «خلیج سانفرانسیسکو» زندگی می‌کردند و سه فرزند دارند. «وارناک» که جوایز علمی و فنی متعددی را دریافت کرد، در سال ۱۹۸۹ برنده جایزه سیستم‌های نرم‌افزاری از «انجمن ماشین‌های محاسباتی» (ACM) شد. جایزه «دانش‌آموختگان ممتاز دانشگاه یوتا» را در سال ۱۹۹۵ دریافت کرد و سال ۱۹۹۹ به‌عنوان یکی از اعضایِ «انجمن ماشین‌های محاسباتی» معرفی شد. او دارنده مدال Edwin H. Land در سال ۲۰۰۰ بود؛ که به‌طور مشترک توسط «انجمن اپتیکال» و «انجمن علوم و فناوری تصویربرداری» (IS&T) ارائه می‌شود. سال ۲۰۰۲ به‌‌واسطه دستاوردها و نوآوری‌هایش در عرصه تصویرسازی و چاپ، عضو «موزه تاریخ کامپیوتر» (CHM) شد. سال ۲۰۰۴ مدال «لاولیس» را از «انجمن کامپیوتر بریتانیا» دریافت کرد و در اکتبر ۲۰۰۶، به‌همراه «گسچه» جایزه «دستاورد انجمن الکترونیک آمریکا» (AeA) را گرفتند و درواقع، اولین مدیران شرکت نرم‌افزاری بودند که این جایزه را می‌بُردند. آن‌ها در سال ۲۰۰۸، جایزه «کارآفرین کامپیوتری» را از انجمن IEEE دریافت کردند؛ که به‌خاطر اختراع PostScript و PDF و کمک به ایجادِ تغییروتحول در نحوه تعامل مردم با اطلاعات و سرگرمی بود. در سپتامبر ۲۰۰۹ نیز برای دریافت «مدال ملی فناوری و نوآوری» که یکی از بالاترین افتخارات اعطایی به دانشمندان، مهندسان و مخترعان است، انتخاب شدند. این زوج در سال ۲۰۱۰، «جایزه مارکونی» را گرفتند که برای کمک به علم اطلاعات و ارتباطات، به آن‌ها تعلق گرفت. در گزارش ۲۱ اوت ۲۰۲۳ مجله Fast Company درباره این چهره برجسته علمی می‌خوانیم: موفقیت PostScript تنها آغازی برای «وارناک» و Adobe بود. این شرکت، به توسعه نرم‌افزارهایی نمادین مانند Illustrator، Premiere، After Effects و Acrobat ادامه داد. «فتوشاپ» را هم خرید که توسط برادران «نول» (جان و توماس) از شهرت شرکت فیلم فعال در بخش جلوه‌های بصری به‌نامِ Industrial Light & Magic توسعه داده شد و بله! هریک‌ازاین‌ها به «عنصری اصلی» در «صنعت خلاق» تبدیل شده‌اند. باید گفت که تحت‌رهبریِ «وارناک» بود که Adobe، از یک استارت‌آپ، به یک امپراتوری جهانی تبدیل شد و مجموعه خود را ازطریق یکسری خریدها و توسعه استراتژیک، گسترش داد. چه‌کسی می‌تواند منکر این شود که Acrobat PDF، یکی از پایه‌های ارتباطات دیجیتال مدرن و مدیریت اسناد نیست؟ این فرمت، نه‌تنها به‌اشتراک‌گذاری اسناد را ساده کرده؛ بلکه بازتولید مداوم را در دستگاه‌ها و پلتفرم‌های مختلف تضمین می‌کند. اساساً چشم‌انداز «وارناک»، همیشه فراتر از خلق فقط یک نرم‌افزار بود. طبق بیانیه مطبوعاتی Adobe؛ او و همسرش (او نیز تصویرگری بااستعداد است) عمیقاً در فرآیندی خلاقانه حضور داشتند و اغلب از محصولات Adobe مستقیماً استفاده می‌کردند. درواقع، فراتر از دستاوردهای فنی که برایش تمجیدهایی به‌ارمغان آورد (مانند مدال ملی فناوری و نوآوری که از دستان باراک اوباما؛ رئیس‌جمهوری وقت گرفت)؛ به‌خاطر اشتیاق، آینده‌نگری و تعهد به پرورشِ فرهنگ شرکتی که ریشه در ارزش‌های قوی دارد، شهرت داشت. سبک رهبریِ او، با حسِ عمیق همدلی؛ هم برای مشتریان و هم برای کارکنان، مشخص می‌شد. میراث «وارناک»، فراتر از Adobe است. او به‌همراه همسرش، یک بشردوست سخاوتمند بود و از آموزش عالی و ابتکارات تحقیقاتی حمایت می‌کرد و کمک‌هایی درخور به مؤسساتی مانند «دانشگاه یوتا» و «دانشگاه استنفورد» داشت. شاید بی‌جهت نبود که در پیامی پس‌ازمرگش، رئیس و مدیرعامل کنونیِ «ادوبی»، از او به‌عنوان «مرد رنسانسی با علایق متنوع» یاد کرد. شاید ما باید روی آن عنوان «مرد رنسانسی» تمرکز کنیم تا را به‌یاد بیاوریم؛ مخصوصاً در دوره‌ای که «هوش مصنوعی» شروع به تغییر چشم‌انداز خلاقانه کرده است؛ به‌همان‌شیوه‌ای که نوآوری‌های او چشم‌انداز طراحی دیجیتال را برای همیشه تغییر داد. داستان او، همچنان الهام‌بخش نسل‌هایی از طراحان و توسعه‌دهندگان دراین‌دوره و دوره‌های جدید خواهد بود: برای او و همراهانش، همه‌چیز در دهه ۷۰ و در یک پارک تحقیقاتی آغاز شد. شرکت «زیراکس» قطعاً توسعه موس کامپیوتر، پردازش کلمه، ایمیل یا اترنت را فعال کرده؛ اما قادر به تبدیل آن‌ها به محصولات تجاری نبود. «وارناک» بعدها و طیِ یادآوریِ آن‌روزها که ناتوان از متقاعدکردن مدیران شرکت در‌مورد پتانسیل تحقیقاتشان بود، توضیح داد: «بخشی‌از‌آن ترس و سوء‌تفاهم بود. البته از‌نظر مدیریتِ شرکت، ما را به‌عنوان محقق، ساده‌لوح می‌دیدند؛ کسانی‌که آرزوهای بزرگ دارند و قادر به عملیاتی‌کردن ایده‌هایشان نیستند!» اینجا بود که آن‌ها «زیراکس» را ترک و ۲٫۵‌میلیون‌دلار برای توسعه پروژه خود جمع‌آوری کردند؛ جالب‌آنکه وقتی با مشتریان بالقوه‌ای مانند Apple یا Dec ملاقات می‌کردند، متوجه شدند که هیچ‌کس واقعاً علاقه‌مند به ایده‌ آن‌ها نیست … اما امروزه هرکسی‌که چیزی از طراحی هم نداند، واژه «فتوشاپ» را به‌عنوان کلیدواژه‌ای مهم و اساسی در تغییردادن تصاویر می‌شناسد؛ حتی اگر نداند این اقیانوس، چه عمقی دارد!

مصطفی رفعت