سایه‌‌آنلاین؛ «ارز دیجیتال بانک مرکزی» (CBDC) دقیقاً چیست؟ باید گفت که CBDC یک پول مجازی‌ست که توسط یک بانک مرکزی پشتیبانی و صادر می‌شود. با محبوبیت بیشتر ارزهای رمزپایه و «استیبل‌کوین» (دارایی‌های دیجیتالی که ارزش آن‌ها به یک داراییِ دیگر مربوط می‌شود)، بانک‌های مرکزیِ جهان متوجه شده‌اند که یا باید جایگزینی ارائه کنند؛ یا اجازه دهند مغلوبِ «آینده پول» شوند. اندیشکده Atlantic Council (واقع در واشینگتن؛ فعال در حوزه روابط بین‌الملل) آینده «ارز دیجیتال بانک مرکزی» در جهان را بررسی و نتایجِ پژوهش خود را منتشر کرده است که درادامه می‌خوانیم.
گرچه ارزش «بیت‌کوین» و NFT (رمز غیرقابل‌معاوضه) احتمالاً درحال‌کاهش است؛ اما رویکرد متفاوتی برای ارزهای دیجیتال در سراسر جهان اتخاذ شده و چهره‌ای کاملاً متفاوت از «بلاکچین» را به‌نمایش می‌گذارد. «ارزهای دیجیتال بانک مرکزی» نیز مانند «ارزهای سنتی» توسط دولت‌ها کنترل می‌شوند؛ پس در نقطه مقابل ایده بیت‌کوین‌های «غیرمتمرکز» و «غیرقابل‌ردیابی» قرار می‌گیرند. چندین کشورِ کوچک (و نیجریه از اکتبر ۲۰۲۱) «ارزهای دیجیتال بانک مرکزی» را راه‌اندازی کرده‌اند و چندین کشورِ پرجمعیتِ دیگر درحال‌آماده‌شدن برای سوارشدن به قطار تبلیغاتیِ «کریپتو» هستند. «اتحادیه اروپا» به‌تازگی یک چارچوب قانونی را برای راه‌اندازیِ «یورو دیجیتال» پیشنهاد کرده است و براساس گزارش «ردیاب ارز دیجیتال بانک مرکزی»؛ برنامه‌های مشخصی برای راه‌اندازیِ CBDC در «کانادا»، «برزیل» و «ایالاتمتحده» نیز ثبت شده. کشورهایی که حال در مرحله تستِ CBDC هستند، شامل «روسیه»، «تایلند»، «هند»، «کره جنوبی»، «سوئد»، «امارات» و «عربستان» می‌شوند؛ بااین‌حال، مشخص نیست کدام‌یک از این‌برنامه‌ها می‌تواند در مرحله بعدی، راه‌اندازیِ مناسبی داشته باشد. باید گفت که CBDCها حتی زودتر از «نیجریه»، در کشورهای حوزه کارائیب معرفی شدند؛ مثلاً در «باهاما» و جوامع و سرزمین‌هایی که واحد «دلار کارائیب شرقی» را به‌اشتراک می‌گذارند. طبق گزارش‌ها؛ Sand Dollar را باید اولین ارز دیجیتال بانک مرکزیِ جهان خواند که در سال ۲۰۱۹ راه‌اندازی شد و راه را برای پذیرش سریع در کشورهای کوچک جغرافیایِ کارائیب، باز کرد. جالب‌آنکه عنوان یادشده برای این ارز دیجیتالیِ متعلق به «باهاما» اشاره به آبزیانی به‌نامِ «سکه دریایی» دارد که پهن و صفحه‌ای‌شکل هستند! روزنامه «وال‌استریت ژورنال» در ۵ آوریل ۲۰۱۹ از اجرای طرحِ آزمایشیِ «یوان دیجیتال» در «چین» خبر داد؛ که این‌پروژه ازآن‌زمان‌به‌بعد ادامه نیافت؛ هرچند «چین» نیز مانند «نیجریه» دارای زیرساخت‌های پرداخت دیجیتالی و موبایلی‌ست و بخش‌هایِ زیادی از جمعیت هردو کشور، در «پرداخت‌های کارتی» جهشی مطلوب را به‌نمایش گذاشته‌اند و مستقیماً از شیوه «پرداخت با پول فیزیکی»، به گزینه‌های «پرداخت دیجیتالی» کوچ کردند. یکی‌دیگر از دلایلی که برخی از دولت‌ها، از ارزهای دیجیتالِ رسمی حمایت می‌کنند، جمع‌آوری داده‌هاست. پرداخت‌های دیجیتالیِ فراگیر و نظارت دقیقِ دولتی، منجر به داده‌های پرداختی فراوانی شده که اکنون دردسترس مدیران «چینی» قرار دارد. این دانستگیِ درمورد «نحوه خرج‌کردنِ پول توسط مردم» تنها با اجرای «یوان دیجیتال» رشد خواهد کرد، حتی اگر بانک مرکزیِ آنجا گفته باشد که قابلیت ردیابی را محدود؛ و آنچه را «ناشناسیِ قابل‌کنترل» می‌نامد، ایجاد می‌کند. اروپایی‌ها به این جنبه‌های ارزهای دیجیتال، نگاهی «منفی» دارند و طبق نظرسنجی «بانک مرکزی اروپا»؛ آن‌ها نگران «حریم خصوصیِ پرداخت» دررابطه‌با «یورو دیجیتال» هستند.
یافته‌های کلیدی
– اکنون ۱۳۰ کشور که ۹۸درصد از «تولید ناخالص داخلی جهانی» را تشکیل می‌دهند، درحال‌بررسی CBDC هستند؛ این‌درحالی‌ست‌که در میِ ۲۰۲۰، تنها ۳۵ کشور درحال‌بررسی CBDC بودند. ۶۴ کشور نیز در مرحله «پیشرفته اکتشاف» (توسعه، آزمایشی یا اقدام) قرار دارند.
– ۱۹ کشور از G20 (گروهی متشکل از وزرای اقتصاد و مسئولان بانک‌های مرکزیِ ۲۰ اقتصاد برتر دنیا که مجموعاً ۸۵درصد کل اقتصاد جهانی و دو‌سوم جمعیت جهان را دربردارند) اکنون در مرحله پیشرفته توسعه CBDC هستند. ازاین‌تعداد، نُه کشور اکنون در مرحله آزمایشی هستند. تقریباً هر کشورِ عضو G20 طیِ شش‌ماه‌گذشته پیشرفتی قابل‌توجه داشته و منابع جدیدی را دراین‌پروژه‌ها سرمایه‌گذاری کرده است.
– تعداد ۱۱ کشور «به‌طورکامل» یک ارز دیجیتال راه‌اندازی کرده‌اند. آزمونه «چین» که درحال‌حاضر به ۲۶۰میلیون‌نفر می‌رسد، در بیش از «۲۰۰ سناریو» آزمایش می‌شود که برخی‌ازآن‌ها شامل حمل‌ونقل عمومی، چک‌های محرک و تجارت الکترونیک است.
«بانک مرکزی اروپا» (ECB) در مسیر آغاز آزمایشیِ خود برای «یورو دیجیتال» است. بیش از ۲۰ کشور دیگر در ۲۰۲۳ برای اجرای آزمایشی CBDCهای خود گام برداشته‌اند. «استرالیا»، «تایلند» و «روسیه» قصد دارند به اقداماتِ آزمایشی ادامه دهند. «هند» و «برزیل» نیز قصد راه‌اندازیِ سازوکار مشابهی را در سال ۲۰۲۴ دارند.
– در «ایالاتمتحده»، پیشرفت در CBDC خرده‌فروشی متوقف شده است؛ بااین‌حال، سایر بانک‌های G7 (عنوانِ نشست رهبران هفت کشور بزرگ صنعتی جهان؛ شاملِ آلمان، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، بریتانیا، ایالاتمتحده و کانادا)؛ ازجمله «بانک انگلستان» و «بانک ژاپن»، درحال‌توسعه نمونه‌های اولیه CBDC و همچنین مشاوره با بخش‌های دولتی و خصوصی درمورد مسائل «حفظ حریم خصوصی» و «ثبات مالی» هستند.
– «ایالاتمتحده» درحال‌حرکت سمتِ CBDC عمده‌فروشی (بانک به بانک) است. از زمان جنگ روسیه و اوکراین؛ و واکنش تحریم‌های G7، پیشرفت‌های عمده‌فروشی CBDC دوبرابر شده است. اکنون، ۱۲ پروژه CBDC عمده‌فروشیِ فرامرزی وجود دارد.
CBDC چیست؟
«ارز دیجیتال بانک مرکزی» (CBDC) شکل دیجیتالیِ «ارز فیات» هر کشور است؛ و «ارز فیات» به‌زبانی ساده: کالایی‌ست که ارزش خود را از کالاهای فیزیکی نمی‌گیرد؛ بلکه ارزشش از دولت صادرکننده ناشی می‌شود. در گذشته، «ارزش پول» به ذخایر طلا و نقره در خزانه‌های یک کشور وابسته بود؛ اما ارزشِ «پول فیات» به ارتباط میان عرضه و تقاضا؛ و ثبات اقتصادی کشور صادرکننده آن وابسته است. در CBDC، اقدام با بانک مرکزی‌ست که به‌جای «چاپ پول»، سکه‌های الکترونیکی یا حساب‌هایی با پشتوانه «اعتبار کامل دولت» صادر می‌کند.
آیا ارزهای دیجیتال ازقبل وجود ندارند؟
درحال‌حاضر هزاران ارز دیجیتال وجود دارد که معمولاً «کریپتوکارنسی» یا «رمزارز» یا «کریپتو» نامیده می‌شوند. «بیت‌کوین» شناخته‌شده‌ترین «ارز دیجیتال غیرمتمرکز» است. نوع دیگر از ارزهای دیجیتال، «استیبل‌کوین‌ها» هستند که ارزششان به یک دارایی یا «ارز فیات» (مانند دلار) مرتبط است. رمزارزها براساس فناوریِ دفتر کل توزیع‌شده (DLT) کار می‌کنند؛ به‌این‌معنا: چندین دستگاه در سراسر جهان؛ و نه یک مرکز مرکزی، دائماً «صحت تراکنش» را تأیید می‌کنند؛ اما این، با انتشار یک ارز دیجیتال توسط بانک مرکزی، متفاوت است.
چرا یک دولت باید وارد حیطه ارزهای دیجیتال شود؟
دلایل زیادی برای «کشف ارزهای دیجیتال» وجود دارد و انگیزه جوامع مختلف برای انتشار CBDC، به وضعیت اقتصادیِ آن‌ها بستگی دارد. برخی از انگیزه‌های رایج عبارت‌اند از: ارتقای شمول مالی ازطریق فراهم‌کردن دسترسیِ آسان و مطمئن‌تر به پول برای «جمعیت‌های بدون بانک» یا «جمعیت‌هایی فاقد بانکِ کافی»؛ معرفی رقابت و انعطاف‌پذیری در بازار پرداخت‌های داخلی که می‌تواند به انگیزه‌هایی برای دسترسی ارزان‌تر و بهتر به پول، نیاز داشته باشد؛ افزایش کارایی در پرداخت‌ها و کاهش هزینه تراکنش؛ ایجاد پولِ قابل‌برنامه‌ریزی و بهبود شفافیت در جریان پول؛ و جریان یکپارچه و آسان سیاست پولی و مالی.
چالش‌ها چیست؟
چالش‌های متعددی دراین‌راه هست که هر‌یک نیاز به بررسی دقیق، قبل از راه‌اندازی یک CBDC دارد. شهروندان می‌توانند با خرید CBDC، پول زیادی را به‌یک‌باره از بانک‌ها بیرون بکشند که باعث مشکلات مالی برای بانک‌ها می‌شود و بر تواناییِ آن‌ها جهت اعطای وام تأثیر می‌گذارد و به نرخ‌های بهره شوک وارد می‌کند؛ این به‌ویژه برای کشورهایی که سیستم مالی ناپایدار دارند، مشکل‌ساز است. البته CBDCها دارای خطرات عملیاتی نیز هستند؛ زیرا در برابر حملات سایبری آسیب‌پذیر بوده و باید در برابر آن‌ها انعطاف‌پذیر شوند. نهایتاً CBDCها به چارچوب نظارتیِ پیچیده؛ ازجمله استانداردهای حفظ حریم خصوصی، حفاظت از مصرف‌کننده و استانداردهای ضدِپول‌شویی نیاز دارند که قبل از اتخاذ این فناوری، باید قوی‌تر شوند.
پیامدهای امنیت ملی CBDC چیست؟
سامانه‌های پرداخت جدید، اثرات خارجی ایجاد می‌کنند که بر زندگی روزمره شهروندان تأثیر می‌گذارد و احتمالاً می‌تواند اهداف امنیت ملی کشور را به‌خطر بیندازد؛ مثلاً می‌توانند تواناییِ «ایالاتمتحده» برای ردیابیِ جریان‌های فرامرزی و اجرای تحریم‌ها را محدود کنند. برخی از منتقدان این‌جریان معتقدند که در درازمدت، فقدانِ رهبری «آمریکا» دراین‌امر و تنظیم استانداردها، پیامدهای ژئوپلیتیکی خواهد داشت؛ به‌ویژه اگر «چین» و سایر کشورهایِ رقیب، مزیت «حرکت اولِ» خود را در توسعه CBDC حفظ کنند.
مصطفی رفعت
