سایه‌آنلاین؛ اگر بعدازمدتی تصمیم گرفته‌اید که با همسرتان، شام را بیرون‌ازخانه صرف کنید و در رستوران متوجه می‌شوید که او به‌جای‌آنکه به شما نگاه یا به حرف شما توجه کند، مدام سرش داخل گوشی‌ست و حواسش پرتِ مثلاً آخرین به‌روزرسانی جذابِ «فیس‌بوک» شده است، باید بگوییم که «تنها» نیستید؛ ۶۶درصد از بزرگ‌سالانِ متأهل یا آن‌هایی‌که درآستانه تأهل هستند، تجربه‌ای مشابه داشته و گزارش می‌دهند که گوشی‌های هوشمند و رسانه‌های اجتماعی، نقش مهمی در تخریبِ رابطه معمولیِ آن‌ها ایفا میکند! طبق تحقیقات؛ یک کاربر، به‌طورمتوسط روزانه ۲٫۵ساعت را در رسانه‌های اجتماعی اسکرول میکند. ممکن است وقت آن رسیده باشد که مزایا و معایب استفاده از این سایت‌ها و اپ‌ها را درنظر بگیرید و چند «قانون» برای جلوگیری از بُروز خطرات احتمالیِ رسانه‌های اجتماعی در ازدواج و خانواده خود، ایجاد کنید. گزارش منتشرشده در سایت مرکز تحقیقات National University (در آمریکا) به موضوع «خطرات شبکه‌های اجتماعی بر ازدواج و خانواده» پرداخته است.
اگر قصد دارید که راه‌های غلبه بر خطراتی که ممکن است ازسوی شبکه‌های اجتماعی، زندگیِ شما را تهدید کند، بیابید؛ باید اول عامل تهدید را خوب بشناسید؛ و «شناخت کامل» زمانی حاصل می‌شود که با جنبه‌های خوب و بد یا نقاط ضعف و قوتِ یک پدیده آشنا شوید و بعد، ضمن توجه به مزایایی که برایتان دارد، دست به اقداماتی برای کاهش یا رفع آثارِ منفیِ آن بزنید. اول، مهم است که روش‌هایی را که رسانه‌های اجتماعی می‌توانند زندگی شما و اعضای خانواده‌تان را بهبود بخشند، درنظر بگیرید. دکتر «الکساندرا ساموئل» (سخنران و پژوهشگر حوزه «بهبود زندگی با درک زیستِ دیجیتال» که برای نشریاتی نظیرِ The Wall Street Journal و The Harvard Business Review می‌نویسد) رسانه‌های اجتماعی را یک «امتیاز واقعی» برای زوج‌هایی می‌داند که زمان زیادی را جدا از هم می‌گذرانند؛ زیرا راهی برای ارتباط آن‌ها ارائه میکند. ازسویی، طبق مقاله‌ای که توسط دکتر «گوندولین سیدمن» در نشریه Psychology Today نوشته شده است؛ رسانه‌های اجتماعی می‌توانند بعضی موانع را بردارند و در ترکیبِ روابط، نقشی مؤثر ایفا کنند؛ مثلاً یکی از زنانی‌که «سیدمن» با او مصاحبه کرده است، گفته: «فیدِ (یک قالبِ داده که به کاربران اجازه می‌دهد محتویاتی که مرتباً به‌روز می‌شوند را به‌راحتی پیگیری کنند) فیس‌بوکِ او باعث می‌شود که همکارانِ شوهرش احساس کنند که او را می‌شناسند و هنگام ملاقات با آن‌ها در محیط‌های واقعی، یخِ رابطه را آب میکند و مانعِ دشواری‌های رایجِ برقراریِ درک متقابل در جلسات اول، می‌شود». جوانان نیز به‌همین‌شکل در فضاهای آنلاین «دوستی» ایجاد و آن‌را حفظ می‌کنند. همچنین با ارتباط با خانواده و دوستانِ گسترده یا شرکت در گروه‌های آنلاینِ محلی و جهانی، کودکان می‌توانند «احساس تعلق» پیدا کنند. رسانه‌های اجتماعی می‌توانند راهی را برای آن‌ها فراهم کنند تا علایق خود را دنبال کرده و چیزهای جدید یاد بگیرند. نیز به آن‌ها فرصتی می‌دهد تا خلاقیت خود را با صفحات نمایه، تصاویر، ویدئوها و … کشف کنند. خب؛ اکنون‌که «فواید» رسانه‌های اجتماعی را می‌دانید، درک «مشکلات» آن به شما کمک خواهد کرد تا از خطرات احتمالی‌اش در روابط آگاه شوید: رسانه‌های اجتماعی می‌توانند مانع تمرکز بر تعاملاتِ تقویت‌‌کننده روابط شوند. دکتر «دارن آدامسون»، (متخصص ازدواج و زوج‌درمانگر؛ و رئیس گروه علوم ازدواج و خانواده National University) می‌گوید: «استفاده از رسانه‌های اجتماعی می‌تواند به امری تبدیل شود که نتوان در برابرش مقاومت کرد!» طبق گزارش مرکز تحقیقات Pew؛ ۴۰درصد از بزرگ‌سالان متأهل می‌گویند: «مقدار زمانی را که شریک زندگی‌شان صرف تلفن هوشمند خود میکند، آن‌ها را آزار می‌دهد»؛ بدتراینکه این‌شبکه‌ها با هر به‌روزرسانی، «تعاملی‌تر» و متعاقباً «اعتیادآورتر» می‌شوند؛ که رعایت «مدیریت زمان» در استفاده از آن‌ها را دشوارتر می‌سازد. طبق مطالعه‌ای که توسط Psych Central انجام شده است؛ دانشجویان آمریکایی، حالِ خود در پروسه «پرهیز از رسانه‌های اجتماعی» را چنان توصیف کرده‌اند که گویی دارند اقدام به ترک مواد مخدر یا الکل می‌کنند؛ آن‌ها همان‌میزان «وسوسه، اضطراب و احساس عصبانیت» را در هنگامِ دوری از رسانه‌های اجتماعی، تجربه کرده‌اند. یکی از نکات منفیِ دیگر این است: مردم، بهترین‌هایِ زندگی خود را در رسانه‌های اجتماعی به‌اشتراک می‌گذارند؛ بنابراین، زوج‌ها گاهی‌اوقات «زندگی روزمره خود» را با «زندگیِ هیجان‌انگیز دیگران» مقایسه می‌کنند که می‌تواند ذهنیتِ مخربی ایجاد کند. «مقایسه منفی» یا «ترس ازدست‌دادن» (FOMO) این‌است‌که یک نفرِ دیگر درقیاس‌با شما «اوقات بهتری» را سپری میکند یا از شما «موفق‌تر» است (احساسی که از مشاهده زندگیِ آنلاینِ او به شما دست می‌دهد). این «تصور» می‌تواند ازطرق‌مختلف بر سلامت روان ما تأثیر منفی بگذارد. احساس «حسادت» و «خودتحقیری» به‌دلیلِ مشاهده آنچه دیگران در صفحاتشان در فضای مجازی پُست می‌کنند، با بدترشدنِ «افسردگی» و کاهشِ «رفاه کلی» همراه است. مطالعه‌ای که در مجله دانشگاهیِ Computers in Human Behavior منتشر شده است، ارتباط بین «استفاده از رسانه‌های اجتماعی» و «کاهش کیفیت ازدواج» را (در همه مدل‌های تحقیقی و تحلیلی) نشان می‌دهد. نتایج این مطالعه می‌گوید: افرادی‌که از رسانه‌های اجتماعی استفاده نمی‌کنند، نسبت به افرادی‌که دائم از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، ۱۱درصد در ازدواجشان شادتر و از آن، راضی‌تر هستند. یادتان نرود که وقتی درباره آثارِ این‌شبکه‌ها بر بنیان خانواده صحبت می‌کنیم، سویه منفی‌شان تنها متوجه بزرگ‌سالان نیست و درمورد کودکان نیز مهم است. تابه‌حال فکر کرده‌اید که وقتی بچه‌ها زمان زیادی را در رسانه‌های اجتماعی می‌گذرانند، چه عواقبی درانتظارشان است؟ «مرکز ملی سلامت» (NIH؛ در آمریکا) هشدار داده است: استفاده بیش‌ازحد از رسانه‌های دیجیتال می‌تواند فرزندان شما را درمعرض این خطرات قرار دهد:
– طبق تحقیقات؛ هر‌چه نوجوانان زمان بیشتری را صرف گوشی هوشمند کنند، یک‌سال‌بعدش، سطوح بالاتری از افسردگی و اضطراب در آن‌ها مشاهده می‌شود.
– کودکان‌ونوجوانانی که بیش‌ازحد درمعرض رسانه‌اند؛ یا تلویزیون، کامپیوتر یا تلفن‌همراه در اتاق‌خوابِ خود دارند، شب دیرتر به خواب می‌روند و کمتر می‌خوابند.
– استفاده بیش‌ازحد از ابزار دیجیتالیِ دارایِ صفحات نمایشی و داشتن تلویزیون در اتاق‌خواب می‌تواند خطر چاقی را افزایش دهد. تماشای تلویزیون برای بیش از ۱٫۵ساعت در روز، عامل خطر برای چاقی در کودکان چهار تا نه‌ساله است. نوجوانانی‌که روزانه بیش از پنج‌ساعت تلویزیون تماشا می‌کنند نیز پنج‌برابر بیشتر از نوجوانانی‌که دوساعت یا کمتر در روز تلویزیون می‌بینند، دچار اضافه‌وزن می‌شوند.
– کودکان‌ونوجوانان می‌توانند قربانی آزارواذیت سایبری شوند که می‌تواند منجر به مشکلات اجتماعی، تحصیلی و سلامتیِ آن‌ها شود.
حال پرسش این‌است‌که دستورالعمل‌هایی برای «حفظ تعادل» وجود دارد و آیا می‌توان روابط سالم را حفظ کرد و درعین‌حال حضوری فعال در رسانه‌های اجتماعی داشت؟ پاسخ «بله» است. نظرسنجیِ انجام‌شده توسط «انجمن روانشناسی آمریکا» (APA) نشان داد: ۵۵درصد از «نسلِ زِد» (سازمان‌های آماری ایالات‌متحده و مجمع جهانی اقتصاد؛ سال ۱۹۹۷ میلادی مصادف با ۱۳۷۶ شمسی را سال آغاز تولد این نسل؛ و سال ۲۰۱۰ برابر با ۱۳۸۹ را پایانش تعریف می‌کنند)، رسانه‌های اجتماعی را «خوب» توصیف کرده‌اند؛ البته به‌شرطِ تعیین و رعایت چند قانون که بین «استفاده سالم از این رسانه‌ها در یک رابطه» و «هدایتش به منطقه خطر» تفاوت و مانع ایجاد کند:
- رسانه‌های اجتماعی را «مرجع مقایسه منفی برای رابطه خود»، قرار ندهید. «آدامسون» می‌گوید: «اگر احساس می‌کنید مجبور به مقایسه‌های مربوط به رابطه‌تان هستید، وضعیت رابطه امروزتان را با آنچه در یک‌سال‌پیش (یا پنج یا ۱۰سال‌پیش) بود، مقایسه کنید و اجازه دهید نتایج این مقایسه، باعث ایجاد تغییراتی در رفتارهایی شود که می‌تواند رابطه شما را بسازد».
- برای تقویت رابطه خود وقت بگذارید. «آدامسون» می‌گوید: «کارهایی را انجام دهید که در رابطه‌تان صمیمیت ایجاد میکند و آن‌ها را به‌طورمنظم و بدون حواس‌پرتی انجام دهید». درصورت‌امکان، تلفن هوشمند را تاحدامکان دور از دید بگذارید و اجازه ندهید ذهنتان را مدام مشغول کند. ایجادِ حواس‌پرتی، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های رسانه‌های اجتماعی‌ست. طبق مطالعه انجام‌شده توسط کارشناسان مجله Scientific American؛ وجود گوشی هوشمند می‌تواند برای روابط بین‌فردی «مضر» باشد.
- یک «زندگی آنلاین جداگانه» تشکیل ندهید. «آدامسون» می‌گوید: «دنیای رسانه‌های اجتماعی‌تان را با شریک زندگی‌تان به‌اشتراک بگذارید». این‌امر درمورد فرزند شما نیز صادق است. «آکادمی اطفال آمریکا» (AAP) پیشنهاد میکند که با کودک خود، شبکه‌های اجتماعی را مشاهده کنید تا آن‌ها بتوانند از آن برای یادگیری، خلاقیت و به‌اشتراک‌گذاری تجربیاتشان با خانواده، استفاده کنند. این مرکز توصیه کرده قوانینی درمورد رسانه‌های اجتماعی برای فرزندانتان تنظیم کنید. برای ایجاد تعادل در خانواده، به‌یاد داشته باشید که همه بچه‌ها به خواب کافی (هشت تا ۱۲ساعت)، فعالیت بدنی (یک‌‌ساعت) و «زمانِ دوری از رسانه» نیاز دارند. با ایجاد «برنامه رسانه‌ای خانواده» می‌توانید اولویت‌های رسانه‌ای را تعیین کنید که بیشترین اهمیت را برای خانواده شما دارد.
- زمان‌های «بدون رسانه» را برنامه‌ریزی کنید؛ مانند شام‌های دورهمی یا فعالیت‌های خانوادگی که باعث حال خوب می‌شوند؛ مانند ورزش، مطالعه و صحبت‌کردن با یکدیگر. اگر والدین زمان‌هایی را برایِ همراهی با بچه‌ها صرف کنند؛ به‌این‌شرط‌که درآن‌ساعت یا ساعات، تلفن‌همراهشان خاموش باشد یا از آن‌ها (و نیز از سایر تجهیزات ارتباطیِ مدرن) استفاده نکنند، الگوی مناسبی برای فرزندان در مدیریتِ زمان استفاده از این ابزار خواهند بود. یکی از مهم‌ترین «زمان‌های بدون گوشی و رسانه»، زمانی‌ست که فرزندتان تکالیف درسی‌اش را انجام می‌دهد.
یادتان نرود: رسانه اجتماعی دقیقاً همان‌چیزی‌ست‌که از نامش پیداست: رسانه! «آدامسون» درانتها تأکید میکند: «این‌ها یک دنیای مجزا و مجزا نیستند. روابط را حفظ نمی‌کنند؛ زیرا مبتنی‌بر واقعیت مجازی هستند که طبیعتاً قادر به‌پشتیبانی از فعالیت‌های لازم برای انجام یک رابطه نیست».
مصطفی رفعت
