سایه‌آنلاین؛ «زنجیره تأمین کاکائو»، پیچیده است: کشاورزان (عمدتاً در غرب آفریقا) محصول خود را به واسطه‌های محلی؛ و آن‌ها به‌نوبه‌خود به صادرکنندگان می‌فروشند. صادرکنندگان به تولیدکنندگان و تجارِ شکلات (اغلب در اروپا) که تحت‌حمایتِ سرمایه‌گذاران «لندن» و «نیویورک» هستند، می‌فروشند و آن‌ها نیز به فروشنده‌های خُردتر. چنین پیچیدگی به‌این‌معناست‌که کشاورزان، اغلب تنها حدود پنج‌درصد از قیمت خرده‌فروشیِ یک‌تخته شکلات را دریافت می‌کنند. ردیابی شیوه‌های نامطلوب در تولید این خوراکیِ جذاب نیز ازاین‌رو، دشوار است. استفاده از کودکان به‌عنوان کودکِ کار و کار اجباری و قطع غیرقانونی درختان نیز دراین‌زنجیره، رایج است. مقاله‌ای که اخیراً در Nature Food منتشر شده است نشان داده که برخی از این مضرات ممکن است بدتر از آنچه قبلاً تصور می‌شد، باشد. ارقام رسمی، تعداد مزارعِ کاکائو در غرب قاره آفریقا و بنابراین، تأثیر این صنعت خوشمزه بر جنگل‌زدایی را دست‌کم می‌گیرند. «نیکلای کالیشک» از یک مرکز تحقیقاتیِ متعلق به دانشگاهِ «فناوری فدرال زوریخ» (ETH Zürich در سوئیس) و گروهی از همکارانش تصمیم گرفتند تا نقشه جنگل‌زداییِ ناشی از «کشاورزی کاکائو» در سراسر «ساحل‌عاج» و «غنا» را که مجموعاً دوسوم کاکائوی جهان را تولید می‌کنند، تهیه کنند. برای تهیه این نقشه، داده‌های مربوط به مکان‌های شناخته‌شده مزارع خاص کاکائو را با تصاویر ماهواره‌ای با وضوح بالا ترکیب کردند و بااستفاده‌از این داده‌ها، یک مدل کامپیوتری را برای پیش‌بینیِ احتمال اینکه هر مکان روی نقشه، «خانه یک مزرعه کاکائوست»، ارائه دادند. سپس کار خود را با مقایسه آن با یک نقشه نیمه‌دستی از «غنا» و تحقیقات روی زمین در «ساحل‌عاج» ادامه دادند. نقشه آن‌ها تقریباً در ۹۰درصدِ موارد، دقیق بود: مزارع کاکائو، ۱۳٫۸درصد از مساحت «ساحل‌عاج» و ۱۱٫۴درصد از «غنا» (به‌ترتیب ۴٫۴۵ و ۲٫۷۱میلیون‌هکتار) را تشکیل می‌دهند. برای «ساحل‌عاج»، این‌اعداد تقریباً با ارقام «نهاد خواربار و کشاورزی سازمان ملل» (FAO) مطابقت دارد؛ اما برای «غنا»، برآوردهای استفاده از روش جدید، تقریباً ۷۰درصد بیشتر از آن‌چیزی‌ست‌که قبلاً تصور می‌شد! نقشه‌برداران همچنین دریافتند که ۳۰درصد از مزارع در «ساحل‌عاج» و هفت‌درصد در «غنا»، در جنگل‌هایی که باید محافظت شوند، کاشته شده‌اند. خاک‌های جنگل‌هایی که اخیراً پاک‌سازی شده‌اند، به‌ویژه حاصلخیزند که در کوتاه‌مدت به کشاورزان، بازده بالا می‌دهد؛ مثلاً در ذخایر جنگلی Tano Ehuro و Manzan در «غنا»، کشاورزیِ غیرقانونیِ کاکائو در نیم تا سه‌چهارم مناطق آن‌ها انجام می‌شود. محققان بااستفاده‌از نقشه خود نشان دادند: از سال ۲۰۰۰، رشد صنعت کاکائو باعث ازبین‌رفتن بیش از ۳۷درصد جنگل‌ها در مناطق حفاظت‌شده «ساحل‌عاج» و ۱۳درصد از جنگل‌زدایی در ذخایر «غنا» شده است. طبق گزارش ۲ ژوئن ۲۰۲۳ نشریه The Economist؛ تصور می‌شود که «ساحل‌عاج» بیش از ۹۰درصدِ پوشش جنگلیِ خود را از سال ۱۹۵۰ از دست داده است و «غنا» ممکن است بیش از ۶۵درصد را از دست داده باشد. تولید کاکائو در دهه ۱۹۰۰ به‌دلیل «تب شکلات در اروپا و آمریکا» منفجر شد و به رشد خود ادامه داد. (ساحل‌عاج و غنا، مصرف‌کننده بزرگی نیستند). در تئوری، دولت‌ها و شرکت‌ها سال‌ها تلاش کرده‌اند تا از جنگل‌زداییِ ناشی از کاکائو جلوگیری کنند؛ هم با انگیزه‌بخشی به کشاورزان برای قطع‌نکردن درختان و هم با اجرای مقررات سخت‌گیرانه‌تر؛ متأسفانه، به‌نظر می‌رسد آن‌ها هنوز این رویه تلخ را از بین نبرده‌اند. درواقع، تقاضا برای شکلات، بیش‌ازتصورِ ما، باعث جنگل‌زدایی غیرقانونی می‌شود.
مصطفی رفعت
