سایه‌آنلاین؛ «هفته جهانی تغذیه با شیر مادر» یا «هفته جهانی شیردهی»؛ هرسال، از اول تا هفتم اوت برگزار می‌شود. این‌رویدادِ موردحمایت «سازمان ملل»، بر اهمیت تغذیه با شیر مادر درمقابله‌با سوءتغذیه و درکِ نابرابری و چالش‌هایی که مادران در سرتاسر جهان با آن روبه‌رو هستند، تأکید می‌کند. براساس گزارش «یونیسف»؛ ۴۸درصدِ تمام نوزادان در سراسر جهان در پنج‌ماه‌اول زندگی خود به‌طور انحصاری با «شیر مادر» تغذیه می‌شوند. علیرغم فواید متعدد سلامتی (هم برای نوزادان و هم برای مادران)؛ «شیردهی» همیشه «اولین‌انتخابِ» بعضی از زنان نیست. گزارش اول اوت ۲۰۲۳ رسانه Al Jazeera به این‌موضوع می‌پردازد که چرا «شیر مادر» مهم است و «شیردهی» در کجا بیشترین شیوع را دارد.
چرا «شیر مادر» مهم است؟
«شیر مادر» مملو از مواد مغذیِ لازم نظیرِ پروتئین‌ها، ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌بادی‌هایی‌ست که به‌طور منحصربه‌فردی با نیازهای کودک، «سازگار» است. «شیر مادر» از ۸۷درصد آب تشکیل شده است و شیرخوار را «هیدراته» نگه می‌دارد؛ دمای بدن آن‌ها را مدیریت، مفاصل را روان و از اندام‌ها محافظت می‌کند. همچنین از حدود هفت‌درصد کربوهیدرات (عمدتاً لاکتوز؛ قندی که انرژی کودک را تأمین می‌کند) و چهاردرصد چربی تشکیل شده است. دودرصدِ باقی‌مانده، از پروتئین‌ها و سایر اجزای فعال زیستی تشکیل شده است که در شیرخشک یافت نمی‌شوند. تحریکِ غدد پستانی برای تولید شیر، توسط هورمون‌ها انجام می‌شود. با پایان‌یافتن بارداری، بدنِ زن، شروع به تولید اولین شیر مادر (آغوز)، در روزهای اولیه پس‌از‌تولد می‌کند؛ که به‌دلیل رنگ و البته فوایدش برای نوزادان، به «طلای مایع» معروف است: سرشار از پروتئین، ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌بادی‌هایی‌ست که برای رشد و محافظت از نوزاد، ضروری هستند. به‌گفته کارشناسان «مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا» (CDC)؛ تغذیه با شیر مادر، فواید سلامتیِ متعددی برای نوزادان و مادران دارد و می‌تواند به محافظت از آن‌ها در برابر بیماری‌ها کمک کند.
فواید شیردهی برای مادر و فرزند
برای نوزادان، شیردهی می‌تواند خطر ابتلا به موارد زیر را کاهش دهد:
– آسم
– چاقی
– دیابت نوع ۱
– عفونت دستگاه تنفسی تحتانی
– عفونت‌های گوش
– سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS)
– عفونت‌های دستگاه گوارش
برای مادران، شیردهی می‌تواند خطر ابتلا به موارد زیر را کاهش دهد:
– پرفشاریِ خون
– دیابت نوع ۲
– سرطان تخمدان
– سرطان پستان
مشکلات رایج مادران شیرده
بااین‌حال، «شیردهی» همیشه گزینه و انتخاب اول نیست. مادری ۳۵ساله اهل «تورنتو» (کانادا) که برای شیردادن به نوزادش با مشکل مواجه شده است؛ می‌گوید: «پسرم هرچقدر هم که تلاش کردم، تن به‌این‌گونه شیرخوردن نداد. از مشاوران شیردهی کمک خواستم؛ اما هیچ کمکی نکرد». او برای تغذیه فرزندش، به شیردوش متکی بود؛ اما همه‌چیز به‌سرعت پیچیده شد؛ زمانی‌که هرکاری‌که انجام می‌داد، باید حول تغذیه پسرش «مدیریت» می‌شد؛ از کارکردن بیرون‌ازخانه تا حتی فعالیت‌های ساده. او ادامه می‌دهد: «مجبور شدم شیر را با شیردوش بیرون بیاورم و به او شیر بدهم؛ که حداقل پنج تا هشت‌بار در روز (بسته به تعداد دفعات تغذیه او) انجام می‌شد!» روابط اجتماعیِ این مادر (که مانند گذشته نمی‌توانست بیرون برود) نیز به‌تدریج قطع شد و «انزوا» بر «سلامتِ روان» او سنگینی کرد. او می‌گوید: «شیردوشیِ طبق برنامه، برای اطمینان از خشک‌نشدن شیر، ضروری بود؛ اما درعین‌حال، با حضور در محل کار، گزینه‌های محدودی برای ذخیره شیر و اطمینان‌یافتن از اینکه نوزاد به‌اندازه‌کافی از آن دارد، پیش‌رویم بود». در پنج‌ماهگی، نوزادش را با شیرخشک آشنا کرد؛ حرکتی که آن‌را تنها انتخابِ خود می‌دانست؛ گرچه «استرس‌زا» بود؛ زیرا به‌‌نظرش: شیردهی «مفیدتر» است. او می‌گوید: «بچه اگر یاد می‌گرفت که شیر مادر بخورد، به رشد عضلات فکش کمک می‌شد». ازآن‌سو، مادری ۳۱ساله از «لندن» (انگلستان) می‌گوید که شیردهی، «تجربه‌ای چالش‌برانگیز» برایش بوده است. او می‌گوید: «این قطعاً یکی از سخت‌ترین بخش‌های کل تجربه بارداری و زایمان است. بدیهی‌ست که اگر ندانید کودکتان دارد شیر می‌خورد یا نه؛ فشار زیادی بر وجدانتان احساس می‌کنید». او آن‌را به‌عنوان چالش ذهنی و عاطفی بزرگ و همچنین فیزیکی توصیف می‌کند و می‌گوید: «بدن شما تغییرات زیادی را تجربه می‌کند و شما درحال‌تطبیق با آن هستید؛ زیرا این ناراحتی دیگری‌ست که احساس می‌کنید». یکی از مشاورین شیردهی از مرکزی درمانی در «لاهور» (پاکستان) به‌نام «حریم سُمبل» می‌گوید که «شیردهی» باعث تحریک تولید «اُکسی‌توسین» (یک هورمون شادی) می‌شود که به مادران، آرامش می‌دهد. او تأکید می‌کند: «درصورتی‌که شیردهی طبق برنامه پیش نرود یا موانعی در شیردهی وجود داشته باشد که ایجاد استرس کند، حتی می‌تواند به شروع افسردگی پس از زایمان بینجامد».
نرخ شیردهی در سراسر جهان
براساس داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط «یونیسف»؛ کشورهای جنوب آسیا با ۶۱درصد، بالاترین نرخ «شیردهی برای نوزادان تا پنج‌ماهگی» را دارند. با ۵۵درصد نیز شرق و جنوب آفریقا دومین بالاترین نرخ را دارند و پس‌ازآن‌ها، آمریکای لاتین و کارائیب (۴۳درصد)، اروپای شرقی و آسیای مرکزی (۴۲درصد) و غرب و آفریقای مرکزی (۳۸درصد) قرار دارند. از هر سه نوزاد، یکی (۳۲درصد) در خاورمیانه و شمال آفریقا فقط با شیر مادر تغذیه می‌شود. یک متخصص زنان که بیش از یک‌دهه در «عربستان سعودی» کار کرده و خواست نامش فاش نشود؛ می‌گوید که اکثر مادران سعودی، معمولاً کم‌سن بوده و برای مراقبت از نوزاد، کمک گرفته‌اند. او می‌گوید: «در بیمارستان‌های خصوصی، شیرخشکِ آماده‌ای برای کودکان وجود داشت که به‌رایگان به آن‌ها داده می‌شد. به‌محض‌آنکه کودک، شیرخشک را تجربه کند، دیگر احتمالش اندک است که مکیدن و تلاش برای شیرخوردن طبیعی را بیازماید». در سطح جهانی، آمریکای شمالی با کمی بیش از ۲۶درصد در ۲۰۲۱، کمترین‌میزان شیردهی برای نوزادان در پنج‌ماه‌اول زندگی را دارد. یک متخصص شیردهی از «مرکز تغذیه با شیر مادر پاسادنا» (کالیفرنیای ایالات‌متحده)، می‌گوید که والدین معمولاً به‌دلیل دشوار‌یِ شیردادن، به شیرخشک تمایل دارند. همچنین والدینی هستند که شیرخشک یا مکمل را انتخاب می‌کنند؛ زیرا باید به سَرِ شغلشان بازگردند یا توانایی تغذیه تنها با شیر مادر را ندارند؛ ممکن است فرزندانی دیگر نیز داشته باشند یا مسئولیت‌هایی؛ که اجازه فقط شیردهی با شیر مادر را نمی‌دهد. قطعاً شاهد شکاف و اختلاف و نابرابری در زنان رنگین‌پوست و توانایی مالی نیز هستیم. بسیاری از والدین، جزو خانواده‌های دو‌درآمدی هستند (هردو والد شاغل) و بسیاری از مادران طیِ شش تا هشت‌هفته پس از زایمان باید به سَرِ کارشان بازگردند؛ و این، قطعاً «طول عمر شیردهی» را کاهش می‌دهد.
مصطفی رفعت
