سایه‌آنلاین؛ نرخ بستری‌شدن در بیمارستان به‌علت «خودآزاری»، از سال ۲۰۱۰ تاکنون ۱۴۰درصد افزایش یافته! در سال ۲۰۱۷، «ژان تونگ» (پروفسوری از ایالت سن‌دیه‌گو) مقاله‌ای باعنوان «آیا گوشی‌های هوشمند، نسلی را نابود کردند؟» ارائه و در آن پاسخ داد: «بله»؛ پاسخی که اگرچه درآن‌زمان تحریک‌آمیز بود؛ اما به‌نظر می‌آید دراین‌سال‌ها به یک شکایت رایج از این ابزارها، ازسویِ بسیاری از دلواپسان تبدیل شده. البته که گزارش‌های متعدد و داده‌سنجی‌های مختلف که نشانگر افزایش افسردگی در میان نوجوانان آمریکایی (و بعضی‌دیگر از جوامع جهان) است، محرکی در تشدید نگرشِ منفی نسبت به گوشی‌های مدرن بوده‌اند. مطبوعات بریتانیایی و آمریکایی، مخاطبان را با داستان‌هایی درمورد‌اینکه رسانه‌های اجتماعی چگونه سلامت روان جوانانمان را تخریب می‌کنند، به رگبار بسته‌اند. «جاناتان هیدت» (از دانشگاه نیویورک)، رسانه‌های اجتماعی را با «واتربرد» مقایسه کرده. محض اطلاع: Waterboarding؛ «غرق مصنوعی» یا «القای حس خفگی با آب»، شیوه‌ای از شکنجه است که طی آن، بازجوها شخص بازداشتی را برهنه کرده، به یک تخته‌چوب می‌بندند و با قرار‌دادن ارتفاع سر پایین‌تر از ارتفاع پاها، پارچه‌ای بر سر‌و‌صورت او می‌بندند و با آب‌ریختن و خیس‌کردن متناوب پارچه، امکان نفس‌کشیدنِ بازداشتی را از بین می‌برند. بازداشتی، با هر نفس به‌جای تنفس هوا، آب وارد مجاری ریه می‌کند؛ اما چون سر پایین‌تر از بدن است، ریه پر از آب نمی‌شود. در یک نظرسنجی اخیر، ۵۳درصد از آمریکایی‌ها گفتند: رسانه‌های اجتماعی عمدتاً یا به‌طورکامل مسئول افزایش افسردگی نوجوانان هستند. گزارش ۳ می ۲۰۲۳ نشریه The Economist نوشته است؛ گوشی‌های هوشمند، مدت‌هاپیش جهانی شدند. اگر آن‌ها باعث اپیدمی غم‌واندوه می‌شوند، باید شواهدی در سراسر جهان ظاهر شود. داده‌ها این ادعا را تأیید می‌کند که جوانان و به‌ویژه دختران، سلامت روانیِ روبه‌وخامت دارند؛ اما اینکه دراین‌بین موبایل‌ها تاچه‌اندازه مقصرند را باید با شک‌وتردید بررسی کرد. کارشناسان «اکونومیست» معتقدند که «اندازه‌گیری سلامت روان»، سخت است. آن‌ها می‌گویند؛ پرسشنامه‌ها تحت‌تأثیر طراحی نظرسنجی قرار می‌گیرند و تشخیص‌های روان‌شناختی بین کشورها و درطول‌زمان متفاوت است. درعوض، آن‌ها بر داده‌های خودکشی و بستری‌شدن در بیمارستان به‌دلیل آسیب‌رساندن به خود، در میان ۱۷ کشور تمرکز کردند. نتیجه تحلیل اولیه داده‌ها نشان داد که هر‌دو شاخص، برای دختران، نگران‌کننده است. نرخ خودکشی به‌طورکلی کاهش یافته؛ اما دختران، استثنا هستند. در میان دختران ۱۰ تا ۱۹ساله، نرخ خودکشی از میانگین سه‌نفر در هر ۱۰۰هزارنفر در سال ۲۰۰۳، به ۳٫۵نفر در هر ۱۰۰هزارنفر در سال ۲۰۲۰ افزایش یافته. این‌نرخ در میان پسران، بااینکه بالاتر از ۶٫۱نفر در هر ۱۰۰هزارنفر است، تغییر مشهودی را دراین‌بازه نشان نمی‌دهد. این‌را نیز درنظر بگیریم که دختران در جوامع موردتحقیق، کمتر از پسران، خود را می‌کُشند. طبق آمار؛ دختران بیشتر از پسرها درگیر خودآزاریِ غیرکشنده مانند «بُریدن» هستند. آمارها ازاین‌منظر حتی افزایش تندتری را نشان می‌دهد: برای دختران نوجوان، میزان بستری‌شدن در بیمارستان به‌دلیل آسیب به خود، از سال ۲۰۱۰ در تمام ۱۱ کشور با داده‌های موجود، متوسط ۱۴۳درصد افزایش یافته است؛ میانگین افزایش آن در پسران، ۴۹درصد بود. آیا گوشی‌های هوشمند را باید مقصر نامید؟ در «آمریکا» و «بریتانیا»، میزان خودکشی و خودگزارشیِ افسردگی، تقریباً تا سال ۲۰۱۰ (زمانی‌که «اینستاگرام» راه‌اندازی شد)، ثابت بود و سپس رو به افزایش گذاشت. اگرچه مقایسه صرفِ این روندِ افزایشیِ هم‌زمان، ثابت نمی‌کند که تلفن‌های هوشمند، مقصر اولیه و اصلی هستند؛ اما نباید احتمال همبستگی بین آن‌ها را نادیده گرفت. در جاهای دیگر، شواهد مختلط است. برخی کشورها مانند «سوئد»، در سال ۲۰۰۶ شاهد افزایش شدید بستری‌شدن در بیمارستان به‌دلیل آسیب‌رساندن به خود بودند که این‌روند طی بازه سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸ افزایش چشمگیری یافت. در جاهایی مانند «ایتالیا» این‌نرخ تا زمان شیوع کووید-۱۹ ثابت بود. آمار چند کشور نیز اصلاً روند صعودی نداشت. ازآنجا‌‌که تنوع کاربریِ گوشی‌های هوشمند، در کشورهای مختلف؛ بسته به عواملی می‌تواند متفاوت باشد، زمان و شدت هرگونه افزایش نرخ خودکشی یا خودآزاری نیز براین‌مبنا یکسان نخواهد بود. «هیدت» می‌گوید که تلفن‌های هوشمند به‌ویژه برای دختران خطرناک‌اند؛ چراکه پسرها زمان بیشتری را صرف بازی‌های ویدئویی می‌کنند و کمتر اهل رسانه‌های اجتماعیِ «افسردگی‌زا» بوده و متعاقباً کمتر تحت‌تأثیر القائات تصویری و کلامیِ موجود دراین‌فضاها قرار می‌گیرند. بااین‌‌همه، در تحقیقِ «اکونومیست»، ارتباط آماریِ معناداری بین تغییرات زمانیِ دامنه‌دار در رواج استفاده از اینترنت موبایل یا نفوذ رسانه‌های اجتماعی بین نوجوانان و جوانان یک کشور؛ با تغییرات زمانیِ دامنه‌دار در نرخ خودکشی یا خودآزاری و بستری‌شدنِ ناشی‌ازآن در بیمارستان، در همان رده سنی، یافت نشد. البته نباید احساس راحتیِ خیال کرد؛ چراکه اساساً «فقدان دلیل، دلیلی بر بی‌تقصیری» نیست. مطالعات متعدد بااستفاده‌از آزمایش‌های تصادفی یا روال عادی نشان داده‌اند که رسانه‌های اجتماعی می‌توانند باعث غم‌واندوه، افسردگی یا اضطراب در نوجوانان شوند؛ و گوشی‌های هوشمند همچنان می‌توانند بدون‌اینکه مردم را به آسیب‌رسانی به خود یا خودکشی سوق دهند، صدمات جدی وارد کنند. چنانچه رسانه‌های اجتماعی، تنها یا اصلی‌ترین عامل افزایش سطح خودکشی یا آسیب‌زدن به خود، محسوب شوند و فقط بخشی از یک مشکل پیچیده قلمداد نشوند، احتمالاً بررسی آمارهای مرتبط به هر کشور دراین‌زمینه، نشانه‌هایی از تأثیر آن‌ها را نشان می‌دهند.
مصطفی رفعت
