سایه‌آنلاین؛ کهکشان‌ها در اشکال و اندازه‌های متنوع وجود دارند. اگر آن‌ها را اجرامی منفرد بدانیم، باید گفت که برخی از بزرگ‌ترین ساختارهای جهان هستند. بیشترِ ستارگان و سیارات جهان، در داخل کهکشان‌ها قرار دارند. ستاره‌شناسان تخمین زده‌اند که جهان، بیش از ۲۰۰میلیارد کهکشان دارد. از بین همه انواعِ شناخته‌شده، کدام کهکشان، بزرگ‌ترین بوده و اساساً چقدر بزرگ هستند؟ گزارش ۹ ژوئن ۲۰۲۳ در دانشنامه آنلاینِ World Atlas پاسخ مرا می‌دهد.
اولین: IC 1101
تابه‌امروز، بزرگ‌ترین کهکشانی که کشف شده، IC 1101 است که به‌عنوان مدلِ بیضی‌شکل فوق‌غول طبقه‌بندی شده و به‌نظر بسیارمتفاوت از کهکشان «راه شیری» است. این کهکشان، حاویِ انبوهی از ستارگان قرمز و زرد با جرم کم تا متوسط است که اکثر آن‌ها کاملاً قدیمی هستند. در مرکز IC 1101، یک سیاهچاله بسیار پُرجِرم وجود دارد که اتفاقاً بزرگ‌ترین سیاهچاله‌ای‌ست که تاکنون کشف شده. قطر IC 1101 چهارمیلیون سال نوری برآورد شده است؛ درمقایسه، قطر کهکشان «راه شیری» تقریباً ۱۰۰هزارسال نوری بوده و به‌عبارتی، IC 1101 تقریباً ۴۰برابر بزرگ‌تر از کهکشان «راه شیری» است. اگر بخواهید IC 1101 را درجایی‌که کهکشان «راه شیری» قرار دارد، بگذارید، کهکشان «آندرومدا» در فاصله ۲٫۵میلیون سال نوری از ما را کاملاً غرق خواهد کرد! این کهکشان، تقریباً یک‌میلیارد سال نوری از کهکشان «راه شیری» فاصله دارد و احتمالاً دارای بیش از ۱۰۰تریلیون ستاره است.
دومین: Hercules A
«هرکول A»، دومین کهکشان بزرگ شناخته‌شده است؛ با قطر تخمینیِ ۱٫۵میلیون سال نوری که آن‌را مانند IC 1101 می‌توان به‌عنوان یک کهکشان بیضویِ ابرغول طبقه‌بندی کرد. به‌غیراز اندازه و نوعِ آن، اطلاعات زیادی درمورد «هرکول A» وجود ندارد؛ چراکه سیاهچاله بسیار پُرجِرم در مرکز آن، درحال‌حاضر دو پرتوِ غول‌پیکر از امواج رادیویی ساطع می‌کند. این پرتوها به‌قدری پرانرژی هستند که مطالعه جزئیات بقیه کهکشان را دشوار ساخته‌اند. این پرتوها چنان غول‌پیکرند که طولشان به بیش از یک‌میلیون سال نوری می‌رسد.
سومین: A2261-BCG
قطرش، معادل یک‌میلیون سال نوری؛ و تقریباً ۱۰برابرِ «راه شیری» است. یک کهکشان بیضی‌شکلِ فوق‌غول که تخمین زده می‌شود حاوی بیش از ۱۰تریلیون ستاره باشد. به‌خاطر یک حقیقت ساده باید A2261-BCG را مورد عجیبی بدانیم: این کهکشان، فاقد «سیاهچاله کلان‌جِرم» در مرکزِ خود است! اکثر کهکشان‌های بزرگ کیهان، یک سیاهچاله بسیار پُرجِرم در مرکز خود دارند؛ اما به‌دلایل نامعلوم، A2261-BCG چنین نیست. این کهکشان، در فاصله سه‌میلیارد سال نوری از ما قرار دارد.
چهارمین: ESO 306-17
چهارمین کهکشان بزرگ شناخته‌شده در جهان، ESO 306-17 است که قطری درحدود یک‌میلیون سال نوری دارد؛ مانند کهکشان‌هایِ قبلیِ این‌فهرست، ESO 306-17 یک کهکشانِ بیضوی اَبَرغول است؛ اما چیزی وجود دارد که آن‌را منحصربه‌فرد می‌کند: درحالی‌که بیشتر کهکشان‌ها خود را بین خوشه‌های کهکشانی (مجموعه‌ای حاویِ سه بخش: کهکشان‌هایی با میلیاردها ستاره، گاز داغ میان کهکشان‌ها و ماده تاریک) می‌بینند، ESO 306-17 تنها؛ و تمام فضای اطرافش خالی‌ست. ستاره‌شناسان معتقدند که ESO 306-17 ممکن است زمانی یکی از بسیاری از کهکشان‌های موجود در منطقه خود بوده؛ اما نهایتاً با کهکشانی در نزدیکی‌اش ادغام و جذب؛ و متعاقباً به یکی از بزرگ‌ترین کهکشان‌های اکنونِ در جهان تبدیل شده است. فاصله آن از ما تقریباً ۵۰۰میلیون سال نوری‌ست.
پنجمین: Comet
«دنباله‌دار»، پنجمین کهکشان بزرگ شناخته‌شده؛ و اولین در‌این‌لیست است که از نوعِ بیضوی نیست. این کهکشانِ مارپیچی که وسعتش ۶۰۰هزار سال نوری‌ست؛ یکی از سریع‌ترین کهکشان‌های جهان است که با سرعت ۳٫۲۲میلیون‌کیلومتر‌بر‌ساعت حرکت می‌کند. ازآنجا‌‌که این کهکشان در فضا حرکت می‌کند، توسط نیروی گرانشی کهکشان‌های مجاور، از هم جدا می‌شود. نیروهای گرانشی، همراه با سرعت کهکشان، باعث تشکیل دَمِ وسیعی از مواد می‌شود و آن‌را شبیه یک دنباله‌دار می‌کند. فاصله آن از «راه شیری»، ۳٫۲میلیارد سال نوری‌ست.
ششمین: Condor
کهکشان «کندور»، ششمین کهکشان بزرگ شناخته‌شده در جهان با قطر ۵۲۲هزار سال نوری‌ست. یک کهکشانِ مارپیچیِ بزرگ، دارای دو بازوی برجسته که به‌سمت بیرون کشیده شده‌اند. جالب‌اینکه ستاره‌شناسان معتقدند؛ دلیل این بازوهای مارپیچی، برخورد کوتاه با کهکشان دیگری در نزدیکی‌اش در میلیون‌هاسال پیش است. کهکشان «کندور»، در فاصله ۲۱۲میلیون سال نوری از ما قرار دارد.
هفتمین: UGC 2885
هفتمین نام این‌فهرست، UGC 2885 با قطر ۴۶۳هزار سال نوری‌ست. برخلاف چهار کهکشان اول، UGC 2885 یک کهکشان مارپیچی‌ست؛ بسیار شبیه کهکشان «راه شیری». جالب‌اینکه در یک منطقه نسبتاً خالی از فضا وجود دارد و هیچ کهکشان دیگری در مجاورت UGC 2885 نیست. این کهکشان، از تجمع مقادیر زیادی هیدروژن رشد کرده است و در فاصله ۲۳۲میلیون سال نوری از ما قرار دارد.
هشتمین: ESO 444-46
با قطر ۴۰۰هزار سال نوری، در دسته کهکشان‌های بیضی‌شکل فوق‌غول طبقه‌بندی می‌شود و طبق نظر کارشناسان؛ با ادغام و جذب تعداد زیادی از کهکشان‌های دیگر، به اندازه فعلیِ خود رسیده است. آن‌را باید خانه یکی از بزرگ‌ترین جمعیت‌های خوشه‌های ستاره‌ای در جهان، نامید که تخمین زده شده ۲۷هزار از آن‌ها را در خود جای داده است. فاصله‌اش از ما تقریباً ۶۴۰میلیون سال نوری‌ست.
نهمین: Tadpole
«بچه‌قورباغه» نهمین کهکشان بزرگ شناخته‌شده با قطر ۲۸۰هزار سال نوری‌ست. از نوعِ مارپیچی؛ اما دارای یک ویژگی منحصربه‌فرد است که از اکثر کهکشان‌ها متمایزش می‌کند: توسط رشته وسیعی از ستاره‌ها دنبال می‌شود که از کهکشان به‌سمت بیرون کشیده شده و چیزی شبیهِ دُم بچه‌قورباغه را خلق می‌کُند. درواقع، همین دُم است که Tadpole را بسیار وسیع ساخته؛ زیرا هزاران سال نوری امتداد دارد. ستاره‌شناسان براین‌باورندکه این دنباله وسیع از ستاره‌ها، پس از نزدیک‌شدن کهکشانی نزدیک به Tadpole در گذشته‌های دور، شکل گرفته است. کشش گرانشیِ این اتفاق می‌تواند شکل Tadpole را مختل کند و دراین‌فرآیند ستاره را سمت بیرون بکشد. «بچه‌قورباغه» در فاصله ۴۲۰میلیون سال نوری از ماست.
دهمین: Andromeda
عنوان دهمین کهکشان بزرگ کائنات، به نزدیک‌ترین همسایه کهکشانیِ ما، «آندرومدا» می‌رسد که احتمالاً نام‌آشناترین برای عموم دراین‌زمینه است. «آندرومدا» تقریباً دوبرابر کهکشان «راه شیری» بوده و قطری درحدود ۲۰۰هزار سال نوری دارد. بسیاری از آنچه درمورد کهکشان خودمان می‌دانیم، از مشاهدات «آندرومدا» ناشی می‌شود؛ زیرا هر‌دو کهکشان بسیار شبیه‌به‌‌هم هستند. «آندرومدا» یک کهکشان مارپیچی‌ست که روزی درحدود ۱۰میلیارد‌سال بعد، احتمالاً با کهکشان «راه شیری» ادغام می‌شود و نهایتاً کهکشانی بسیاربزرگ‌تر را شکل می‌دهند. «آندرومدا» در فاصله ۲٫۵میلیون سال نوری از ما قرار دارد.
مصطفی رفعت
