سایه‌آنلاین؛ کشورهای آفریقایی با منابع‌طبیعی گران‌بهایشان، مقاصد تعطیلات جذاب و صنعت پرسود دانه کاکائو؛ راه‌های متعددی برای برجسته‌شدن یافته‌اند. قاره آفریقا، خانه بسیاری از غالب‌ترین و باستانی‌ترین تمدن‌های جهان است و اکنون، جاه‌طلبی‌هایِ خود را با اقتصادِ جهانی‌شده قرن بیست‌ویکم تطبیق داده‌اند. این‌کشورها، سیاست‌های نوآورانه‌ای را برای درخشش در چشم‌انداز جهانی اجرا کرده‌اند که نهایتاً منجر به «تولید ناخالص داخلی» بیش از سه‌تریلیون‌دلار شده است. گزارش ۱۸ جولای ۲۰۲۳ منبع داده‌پرداز World Atlas فهرستی از ثروتمندترین جوامع آفریقایی به‌ترتیب رتبه‌بندیِ «تولید ناخالص داخلی سرانه» (PPP) را منتشر کرده؛ که بهترین معیار برای نمایش دقیق ثروت یک کشور است؛ زیرا ضمنِ درنظرگرفتن تأثیر تورم و میانگین قیمت کالاها بر شهروندان؛ از موارد انحرافی، نظیرِ «بهشت‌های مالیاتی» در بررسی‌ها، جلوگیری می‌کند.
سیشل
جمعیت: ۱۰۷هزار و ۶۶۰
سرانه تولید ناخالص داخلی: ۳۹۶۶۲دلار
سرانه درآمد ناخالص ملی: ۱۹۵۳۶دلار
کل تولید ناخالص داخلی: یک‌میلیارد و ۹۵۰میلیوندلار
گردشگری‌ست که عمدتاً اقتصاد این‌کشورِ جزیره‌ایِ کوچک را هدایت می‌کند و تقریباً ۷۰درصد از «تولید ناخالص داخلی» آن‌را تشکیل می‌دهد. با جمعیتی کمی بیش از ۱۰۰هزارنفر، مردم آنجا از استاندارد بالای زندگی برخوردارند. «سیشل» سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی در آموزش، انرژی‌های تجدیدپذیر و مراقبت‌های بهداشتی انجام داده است؛ نیز آموزش ابتدایی و متوسطه رایگان و سیستم مراقبت‌های بهداشتی عمومی را ارائه می‌دهد که ضامنِ دسترسی برابر به خدمات پزشکی‌ست. علاوه‌براین‌ها؛ از فضای سیاسیِ باثباتی برخوردار است که سرمایه‌گذاریِ خارجی را تشویق می‌کند و رشد اقتصادی آن‌را افزایش می‌دهد. صنعت پایدارِ شیلات نیز در دستیابی به وضعیت درآمدیِ قابل‌توجهش بسیارمهم است. «شاخص ادراک فساد» (CPI) در سال ۲۰۲۲، «سیشل» را به‌عنوان شفاف‌ترین و کم‌فسادترین کشور آفریقا رتبه‌بندی کرد.
موریس
جمعیت: یکمیلیون و ۳۰۰هزار و ۵۵۷نفر
سرانه تولید ناخالص داخلی: ۲۹۱۶۴دلار
سرانه درآمد ناخالص ملی: ۱۱۵۴۸دلار
کل تولید ناخالص داخلی: ۱۴میلیارد و ۵۷۰میلیوندلار
اقتصادِ متنوع که توسط بخش‌های پررونق؛ ازجمله خدمات مالی، گردشگری و تولید حمایت می‌شود، «موریس» را به یکی از ثروتمندترین کشورهای آفریقا تبدیل می‌کند. علاوه‌براین؛ اقتصادِ درحال‌توسعه «موریس»، به ترکیبی از کشاورزی، صادرات، خدمات مالی و گردشگری متکی‌ست. انعطاف‌پذیریِ قابل‌توجهی که اینکشور از خود نشان داده، باعث شده تا رشد پایداری را در سال‌های اخیر تجربه کند که منجر به افزایش امید به زندگی، بهبود زیرساخت‌ها و کاهش مرگ‌ومیر نوزادان شده است. به‌لطف سیستم مالیات رقابتی؛ هجوم گسترده سرمایه‌گذاری‌های خارجی توسعه «موریس» را تقویت کرده. دولت «موریس» فعالانه استراتژی‌های طرفدار کسب‌وکار را دنبال و ابتکارات مختلفی را برای فعال‌کردن کارآفرینی و نوآوری اجرا کرده است که به موفقیت اقتصادی آن کمک می‌کند.
لیبی
جمعیت: شش‌میلیون و ۸۸۸هزار و ۳۸۸نفر
سرانه تولید ناخالص داخلی: ۲۴۵۹۸دلار
سرانه درآمد ناخالص ملی: ۶۷۶۳دلار
کل تولید ناخالص داخلی: ۴۶میلیارد و ۲۹۷میلیوندلار
بیش از ۹۵درصدِ درآمدهای صادراتی «لیبی» و ۶۰درصدِ تولید ناخالص داخلی‌اش، از بخش نفت ناشی می‌شود که آن‌را به «منبع اصلی درآمد» برای اقتصاد اینکشور تبدیل می‌کند. سیاست اقتصادی، به‌شدت بر ارتقای پیشرفت‌های کشاورزی و صنعتی برای کاهش اتکا به صادرات نفت و گاز تأکید کرده. علاوه‌براین‌ها؛ دولت «لیبی» اصلاحات متعددی را برای آزادسازیِ سیاست پولی و تشویق تلاش‌های خصوصی انجام داده است. بخش کشاورزیِ آن به‌دلیل محیط‌زیست و کمبود نیروی کار محدود شده؛ و حدود یک‌درصد از کل زمین‌هایش زیر کشت است. طیِ دهه ۲۰۰۰، «لیبی» به رشد خیره‌کننده‌ای دست یافت؛ بااین‌حال، جنگ‌های داخلی «لیبی»، این توسعه را متوقف کرد و منجر به چند شکست اقتصادی شد. «لیبی» ازآن‌زمان، بهبود را تجربه می‌کند.
بوتسوانا
جمعیت: دو‌میلیون و ۶۷۵هزار و ۳۵۲نفر
سرانه تولید ناخالص داخلی: ۱۹۳۹۷دلار
سرانه درآمد ناخالص ملی: ۷۳۵۰دلار
کل تولید ناخالص داخلی: ۱۹میلیارد و ۵۷۲میلیوندلار
دستاوردهای اقتصادی قابل‌توجه «بوتسوانا» درمقایسه‌با برخی از کشورهای همسایه را می‌توان به پایه محکمی که ریشه در استخراج الماس دارد، سیاست‌های مالی محتاطانه و رویکرد محتاطانه به روابط خارجی نسبت داد. استخراج الماس البته تقریباً ۵۰درصدِ «تولید ناخالص داخلی» آن‌را تشکیل می‌دهد. «بوتسوانا» رشد سریعی را تجربه کرده است و به‌عنوان یکی از سریع‌ترین اقتصادهای جهان شناخته می‌شود؛ آن‌هم با میانگین نرخ رشد سالانه تقریباً پنج‌درصد در دهه گذشته. پس از دوره‌ای از رکود در آغاز قرن ۲۱، اقتصاد اینکشور به‌میزانی قابل‌توجه بهبود یافت و به رشد سریعی رسید که با افزایش «تولید ناخالص داخلی» درحدود شش یا هفت‌درصد همراه بود. «بانک توسعه آفریقا» (ADF) از «بوتسوانا» به‌دلیل حفظ یکی از طولانی‌ترین رونق‌های اقتصادی جهانی، قدردانی کرده است.
گابُن
جمعیت: دو‌میلیون و ۴۳۶هزار و ۵۶۶نفر
سرانه تولید ناخالص داخلی: ۱۹۱۹۷دلار
سرانه درآمد ناخالص ملی: ۹۲۹۴دلار
کل تولید ناخالص داخلی: ۲۰میلیارد و ۳۳۰میلیوندلار
منابع‌طبیعی غنی «گابُن» مانند منگنز، نفت و الوار، آن‌را به پنجمین کشور تولیدکننده آفریقا تبدیل کرده است. بخش استخراج نفت، حدود ۵۰درصد «تولید ناخالص داخلی» و ۸۰درصد از صادرات آن‌را تشکیل می‌دهد. دولت اینکشور قصد دارد با دنبال‌کردن استراتژی تنوع‌بخشی، تمرکز اقتصادی را از کاهش ذخایر نفت، تغییر دهد. بیش از چهارنفر از هر پنج شهروند گابُنی، ساکن مناطق شهری‌اند و این‌گونه، «گابن» دارای یکی از بالاترین نرخ‌های شهرنشینی در آفریقا شده است. اجرای اقدامات محدودکننده درواکنش‌به همه‌گیری و کاهش قیمت نفت در سال ۲۰۲۰، باعث افزایش بیکاری و کاهش قابل‌توجه درآمد داخلی شده. علیرغم آن و تغییرات سیاسی در اوایل سال ۲۰۲۳؛ «گابُن» به‌تدریج درحال‌بهبود است.
گینه استوایی
جمعیت: یکمیلیون و ۷۱۴هزار و ۶۷۱نفر
سرانه تولید ناخالص داخلی: ۱۸۵۱۰دلار
سرانه درآمد ناخالص ملی: ۹۷۷۷دلار
کل تولید ناخالص داخلی: ۱۵میلیارد و ۹۹میلیوندلار
قبل از استقلال، «کاکائو» محصول اصلی «گینه استوایی» بود و در سال ۱۹۵۹ بیشترین درآمد سرانه را در آفریقا داشت. «گینه استوایی» پس از کشف ذخایر بزرگ نفت خود در دهه ۱۹۸۰، تاحدزیادی به آن وابسته شد. جنگلداری، کشاورزی و ماهیگیری نیز اجزای مهم «تولید ناخالص داخلیِ» آن هستند؛ بااین‌حال و علیرغم رشد اقتصادی و بهبود زیرساخت‌ها؛ فقر شدید همچنان گریبان‌گیر آن است. پس از سقوط قیمت نفت در سال ۲۰۱۴، اقتصاد «گینه استوایی» دچار سقوط آزاد شد و رشد را از ۱۵درصد، به منفیِ۱۰درصد رساند. دولت اینکشور قصد دارد بخشی از درآمد نفت را مجدداً در بخش کشاورزی سرمایه‌گذاری کند. منابع انسانی و طبیعیِ عمدتاً بهره‌برداری‌نشده «گینه استوایی»، مانند خاک‌های حاصلخیز، آب‌وهوای گرمسیری و بندرهای آب‌های عمیق، فضای کافی را برای توسعه باقی می‌گذارد.
مصر
جمعیت: ۱۱۱میلیون و ۸۰۰هزارنفر
سرانه تولید ناخالص داخلی: ۱۶۹۷۸دلار
سرانه درآمد ناخالص ملی: ۳۶۴۴دلار
کل تولید ناخالص داخلی: ۳۸۷میلیارد و ۱۱۰میلیوندلار
«مصر» یکی از جذاب‌ترین کشورهای جهان و دارای میراث غنی‌ست که به هزاره‌های ۶-۴ قبل‌ازمیلاد بازمی‌گردد. اینکشور به‌خاطر تمدن قدیمیِ «مصر باستان» و مقبره‌های تاریخی آن (اهرام) که سالانه میلیون‌هانفر را به‌خود جذب می‌کند، مشهور است. قبل از دهه ۲۰۰۰، اقتصاد «مصر» متمرکز بود؛ و پس‌ازآن، برخی اصلاحات ساختاری و سیاست‌های مالی، امکان یک اصلاحات بازارمحور را فراهم کرد. علاوه‌براین؛ این تغییرات، انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی قابل‌توجه و افزایش رشد «مصر» را فراهم کرده است. «مصر» همچنان یک اقتصاد درحال‌توسعه درنظر گرفته می‌شود. تنوع ازطریق تولید و تجارت به‌‌شکلی فزاینده‌ای از کشاورزی به‌عنوان بزرگ‌ترین بخش اقتصاد ملی پیشی گرفته است. گردشگری به‌طورسنتی بخش خوبی از درآمد را تأمین می‌کند؛ اما طیِ ناآرامی‌های مدنی و سیاسی در کشور، دستخوش نوسان بوده است.
آفریقای جنوبی
جمعیت: ۶۰میلیون و ۴۱۴هزار و ۴۹۵نفر
سرانه تولید ناخالص داخلی: ۱۶۰۹۰دلار
سرانه درآمد ناخالص ملی: ۶۴۸۵دلار
کل تولید ناخالص داخلی: ۳۹۹میلیارد و ۱۵میلیوندلار
«آفریقای جنوبی» کلاً صنعتی‌ترین، پیشرفته‌ترین و متنوع‌ترین اقتصاد آفریقاست؛ بااین‌حال، استخراج منابع‌طبیعی، همچنان بزرگ‌ترین صنعت دراینکشور است. از زمان پایان آپارتاید، «آفریقای جنوبی» به‌سمت خدمات گسترش یافته. اقتصاد «آفریقای جنوبی» بسیار متمرکز است و شرکت‌های دولتی نقش مهمی در آن ایفا می‌کنند. در سال ۲۰۱۶، چالش‌های عمده در انجام تجارت؛ شامل بوروکراسی ناکارآمدِ دولتی، فساد و بی‌ثباتیِ سیاسی بود؛ بااین‌حال، بخش بانکی، یکی از ویژگی‌های قوی در اقتصاد اینکشور است. آنجا همچنین آکنده از مواد معدنی مختلف؛ ازجمله پلاتین، طلا، منگنز، کروم، مس، زغال‌سنگ، اورانیوم، نقره، بریلیُم، تیتانیوم و الماس است. اگرچه تولید، بخش قابل‌توجهی از «تولید ناخالص داخلی» را نسبت به معدن تولید کرده است؛ معدن همچنان بخش مهمی از اقتصاد آنجاست. «آفریقای جنوبی»، تنها کشور آفریقایی‌ست که در G20 شرکت می‌کند.
الجزایر
جمعیت: ۴۵میلیون و ۶۰۶هزار و ۴۸۰نفر
سرانه تولید ناخالص داخلی: ۱۳۵۰۷دلار
سرانه درآمد ناخالص ملی: ۴۴۸۱دلار
کل تولید ناخالص داخلی: ۲۰۶میلیارد و هفت‌میلیون‌‌دلار
اینکشور به‌دلیل عرضه عظیم گاز طبیعی و نفت؛ نیز کالاهایی که علیرغم نوسانات قیمت‌ها؛ تقریباً یک‌سوم GDP را تشکیل می‌دهند، معروف است. استخراج هیدروکربن‌ها نیز صنعتی‌شدن سریع را تسهیل کرد. دولت «الجزایر»، نظامی سوسیالیستی را طیِ دودهه اول پس از کسبِ استقلال در سال ۱۹۶۲، ایجاد کرد؛ بااین‌حال، از اوایل ۱۹۸۰، تمرکز دولت به‌سمت خصوصی‌سازی معطوف شد و تاحدودی جهت «الجزایر» را تغییر داد. استانداردهای زندگی دراینکشور افزایش یافت؛ بااین‌حال، تولید مواد غذایی هرگز به سطح خودکفایی نرسید. علاوه‌براین؛ زمین‌های زیر کشت تاحدزیادی به دشت‌ها و دره‌های ساحلی محدود شده و خشکیِ زمین، فعالیت کشاورزیِ «الجزایر» را محدود می‌کند. پس از بحران کووید-۱۹، اقتصاد «الجزایر» عمدتاً به‌لطف افزایش قابل‌توجه تقاضای نفت، بهبود یافت.
تونس
جمعیت: ۱۲میلیون و ۴۵۸هزار و ۲۲۳نفر
سرانه تولید ناخالص داخلی: ۱۳۲۷۰دلار
سرانه درآمد ناخالص ملی: ۴۰۷۱دلار
کل تولید ناخالص داخلی: ۴۹میلیارد و ۸۱۵میلیوندلار
«تونس» با غذاهای نفیس و فرهنگ جذابش، سالانه میلیون‌ها بازدیدکننده را به‌خود جذب می‌کند. پس از کسبِ استقلال در سال ۱۹۵۶، با مشکلاتی مواجه شد؛ زیرا اکثر کارمندان فرانسوی، کشور را ترک کردند. تمرکز اصلی دولت جدید، بر بازسازیِ نهادها بود. در دهه ۱۹۷۰، سیاستی نیمه‌لیبرال را با اتخاذ ترکیبی سالم از واردات و صادرات اجرا کرد. اوایل دهه ۲۰۰۰، رشد اقتصادی قابل‌توجهی را در «تولید ناخالص داخلی» تجربه کرد که باعث توسعه قابل‌توجهی در بخش خدمات و صنایع مدرن شد. سال ۲۰۱۵، حمله تروریستی به «موزه ملی باردو» باعث فروپاشی گردشگری؛ سومین بخش بزرگ در «تونس» شد. اقتصاد اینکشور اخیراً تحت‌تأثیر چالش‌های مختلفی قرار گرفته؛ مانند تلاش برای دسترسی به منابع مالی بین‌المللی و چالش‌برانگیز‌کردن تأمین مالی بدهی محلی. در اوایل ۲۰۲۳، نرخ تورم روبه‌رشد به ۱۰٫۳درصد رسید که برای اولین‌بار در بیش از سه‌دهه‌گذشته، رکورد جدیدی را ثبت کرد. این‌عوامل، فشار قابل‌توجهی بر اقتصاد «تونس» وارد کرده است. دولت اینکشور برای مقابله با این مشکلات، نیاز فوری به اجرای اصلاحات دارد؛ اما با اتخاذ سیاست‌های درست، پتانسیل زیادی برای پیشرفت در سال‌های آینده دارد.
مصطفی رفعت
